Στη σελίδα. 151 του έργου του ΑΡΜΑΝΟΙ - ΒΛΑΧΟΙ ο Νίκος Μέρτζος, αναφερόμενος στα βλαχοχώρια του Ασπροποτάμου αναφέρεται σε ένα δημοτικό τραγούδι με το οποίο σύμφωνα με κείνον "ο Λαός υμνεί τη δόξα" των βλαχόφωνων Ελλήνων.
Κατά τον Νίκο Μέρτζο το παρατιθέμενο τραγούδι έχει ως εξής:

"Εσείς βουνά απ' τ' Άγραφα, Βουνά τ' Ασπροποτάμου, 
τους Βλάχους τι τους κάνατε τους αρματωμένους; 
Τζοχάλια ρίχνουν τα χωριά, όλα τα βλαχοχώρια 
Γιαννίκας από την Κρανιά, Χρήστος απ'το Γαρδίκι, 
Δημάκης από την Καστανιά, Τάκης απ' τη Βεντίστα, 
Γιωργάκης Τασιάς απ' τ' Άγραφα αυτός τα πικυρώνει".

Το Δημοτικό όμως τραγούδι αυτό γράφεται με ουσιώδεις αλλοιώσεις και παραλείψεις, που παραποιούν τελείως το περιεχόμενο του, αλλοιώνουν τη σημασία του και αποκρύπτουν το ιστορικό γεγονός στο οποίο αναφέρεται.

Θα παραθέσω ολόκληρο το δημοτικό τραγούδι για να γίνουν κατανοητές οι παρατηρήσεις μου αυτές.

"Εσείς Βουνά απ' τ' Άγραφα, βουνά τ' Ασπροποτάμου, 
τους Βλάχους τι τους κάνατε, τους Σαρακατσιαναίους. 
Τζοχάλια ρίχνουν τα χωριά, όλα τα βλαχοχώρια 
Γιαννίκος από την Κρανιά, Χρήστος απ' το Γαρδίκι, 
Δημάκης από την Καστανιά, Τάκης απ' την Βεντίστα, 
Γιωργάκης Τασιάς απ' τ' Άγραφα, αυτός τα πικυρώνει.

"Ν' αλήθεια, αφέντη, Χουσνή μ' πασά για τους Σαρακασαναίους 
φυλάν τους κλέφτες στα μαντριά ...
Γάκης Χατζής δεν γράφεται για τους Σαρακατσιάνους.
Τους έχει πιστούς στα πρόβατα, τους έχει και κουμπάρους.
Τους έχει βαφτίσει τα παιδιά, τους εχ' στεφανωμένους."

Από την αντιπαραβολή των δυο κειμένων προκύπτει καθαρά ότι το "τους Σαρακατσαναίους" του δεύτερου στίχου αντικαταστάθηκε απ’ το "τους αρματωμένους". Και παραλείφθηκαν οι πέντε τελευταίοι στίχοι, που μιλούν για τους Σαρακατσαναίους, για το ότι εκείνοι φυλάν τους κλέφτες στα μαντριά και για την μη υπογραφή της αναφοράς προς τον Χουσνή Πασά της Λάρισας για το διώξιμο των Σαρακατσιάνων από τον Ασπροπόταμο από τον Γάκη Χατζή (τον Χατζηγάκη) για τους λόγους που στη συνέχεια αναφέρονται.

Δεν αποδίδω στο Νίκο Μέρτζο σκοπιμότητα στις παραλείψεις. Γνωρίζω τον άνδρα, την εντιμότητα του, το σεβασμό του προς την ιστορική αλήθεια. Έχει αποδείξει με πολλούς τρόπους τα προσόντα του αυτά. Η εσφαλμένη παρουσίαση αυτού του Δημοτικού τραγουδιού οφείλεται πιθανότατα σε μη πλήρη γνώση του περιεχομένου του και σε άγνοια του ιστορικού γεγονότος στο οποίο αναφέρεται. Και το γεγονός αυτό είναι το εξής: Είναι γνωστό το πατριωτικό κίνημα του 1854 των Θεσσαλών υπό τον Θεοδωράκη Γρίβα για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους και την ένωση της με την υπόλοιπη ελεύθερη Ελλάδα. Στο επαναστατικό αυτό κίνημα, που πρωτοστάτησαν οι Αγραφιώτες και οι Ασπροποταμίτες και οι κάτοικοι των πεδινών περιοχών της Δυτικής Θεσσαλίας ανάμεσα τους ήταν και πολλοί Σαρακατσιάνοι. Το κίνημα εκείνο ως γνωστόν απέτυχε. Για τους Βλαχόφωνους προεστούς των βλαχόφωνων χωριών του Ασπροποτάμου, που δεν ήθελαν τους Σαρακατσιάνους με τα πολλά τους κοπάδια ανταγωνιστές στα λιβάδια του Ασπροποτάμου, ήταν η ευκαιρία να απαλλαγούν από την παρουσία τους και τον ανταγωνισμό τους. Από επαγγελματική κυρίως αντιζηλία λόγω της σύγκρουσης των συμφερόντων τους (πολλά τα πρόβατα, λίγες οι Βοσκές στ' Άγραφα και στον Ασπροπόταμο) οι προεστοί των ντόπιων κατοίκων των βλαχόφωνων χωριών, υπέγραψαν μια αναφορά προς τον Χουνσή Πασά της Λάρισας. Του ζήτησαν να διώξει τους Σαρακατσιάνους από τ' Άγραφα και τον Ασπροπόταμο και να τους στείλει στη Βουλγαρία, γιατί "φυλάν τους κλέφτες στα μαντριά" και επομένως είναι συνένοχοι και για το επαναστατικό κίνημα του 1854.

Ας αφήσουμε όμως στο βλαχόφωνο Έλληνα συγγραφέα Αλέξανδρο Χατζηγάκη, εγγονό του Γάκη Χατζή, που αναφέρεται στο ανωτέρω τραγούδι, να μας διηγηθεί το ιστορικό αυτό γεγονός από το έργο του "Τ' ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟ ΠΙΝΔΟΥ'. Είναι ο αυθεντικό­τερος ίσως ιστοριογράφος. Και βεβαίως ως βλαχόφωνος ο ίδιος γόνος μεγάλης βλαχόφωνης οικογένειας, που έδωσε διακεκριμένους άνδρες στην πατρίδα μας, είναι αμερόληπτος και ακριβής και δίκαιος. Δεν θα έγραφε ποτέ αναλήθειες για να κατηγορήσει Βλαχόφωνους προεστούς ως υπαίτιους του φοβερού εκείνου διωγμού των Σαρακατσαναίων απ' τ' Άγραφα και τον Ασπροπόταμο. Γράφει λοιπόν ο Αλέξανδρος Χατζηγάκης:

"Ο Χουσνή Πασάς κατέτρεξεν το πατριωτικόν κίνημα του 1854 οπότε εκίνησεν η ταραχή των Σαρακατσαναίων από τους αντάρτες του Γρίβα και των άλλων ληστών.

Έχω την γνώμη, ότι δεν πρόκειται καν για επαναστατική ταραχή των Σαρακατσαναίων που ήσαν ανίκανοι και αδύναμοι, λόγω της ειρηνικής αυτών φύσεως δια τοιαύτα - κινήματα αλλά περί μέτρου διωγμού που ελήφθη από τον Χουσνή Πασά το 1855 εναντίον των, διότι θεωρήθησαν ως επικίνδυνοι εις την δημοσίαν ασφάλειαν.

Ένα δημοτικό τραγούδι της εποχής εκείνης, δίδει την απόδειξιν. Αλλά πριν το σημειώσω πρέπει να είπω ό,τι η παράδοσις μετέφερεν από στόματος εις στόμα και ό,τι άλλο είναι γνωστόν επάνω εις το θέμα αυτό. Είναι εξακριβωμένον - Βέβαιον - ότι οι Σαρακατσαναίοι έβγαιναν κλέφτες και εκτύπων αλύπητα τον Τούρκο, εις τα χρόνια της μαύρης σκλαβιάς του Γέννους.

Πολλές φορές όμως -και αυτό είναι βέβαιον- ελησμόνουν τον Τούρκον και διέπραττον φόνους και κλοπάς στα δικά μας χωριά.

Οι κάτοικοι διαρκώς παρεπονούντο εις τους προεστούς των δια τας κλοπάς αυτάς. Το κακόν τελευταίως είχε παραγίνει. Οι προεστοί Γιαννίκας από την Κρανιά, Χρήστος Γαρδικιώτης από το Γαρδίκι, Δημάκης από την Καστανιά (ο Δημάκης ήτο από το Χαλίκι και όχι από την Καστανιά, το σχετικόν δε τραγούδι τον λέγει Δημάκης από το Ασπροπόταμον, από την Καστανιά ήτο ο Παπαδήμος τον οποίον παρέβαλον εις το δημοτικό τραγούδι οι πλανόδιοι οργανοπαίκται), Τάκης από την Βεντίστα, Γιωργάκης Τάσσιος από τα Άγραφα υπέβαλαν αρτζοχάλι (αναφορά) εις τον Χουσνή Πασά λέγοντες πως πρέπει να εκτοπίσει τους Σαρακατσάνους εις την Βουλγαρίαν διότι ήσαν φοβεροί κλέπται, επικίνδυνοι λησταί. Το αρτζοχάλι ηρνήθη να υπογράψη ο προεστός Πετρουλίου Γάκης Χατζής ή Χατζηπερτούλης τιμημένος με τουρκικόν παράσημον, διότι εθεώρει την εκτόπισιν τους ως εθνικήν ζημιάν, εφ' όσον η πατρίς εχρεώστει εις αυτούς πολλά παλικάρια. Ο Χουσνή Πασάς παρά τας παρακλήσεις του Γάκη Χατζή, που ισχυρίζετο ότι οι Σαρακατσαναίοι είναι τίμιοι και καλοί ραγιάδες, παρ' όλον ότι έδιδεν αυτός δι' αυτούς προσωπικήν εγγύησιν, διέταξεν την εκτόπισίν των. Αι πρωτοπορείαι των εκτοπιζομένων Σαρακατσαναίων είχαν φθάσει εις την Ελασσόνα και Τσαρίτσανη ενώ ο Γάκης Χατζής δεν έπαυε τας ενεργείας του, εις τον πασά Ιωαννίνων, που ήτο ανώτερος του πασά Τρικάλων. Έτσι επέτυχε με διαταγήν του να αρθή η εκτόπισις αφού πρώτον εγγυήθη αυτός δια την μελλοντικήν των καλήν διαγωγήν. Η διαταγή του πασά Ιωαννίνων διέτασσε να μαζευθούν οι Σαρακατσαναίοι εις το Περτούλι και τα γειτονικά χωριά. Ιδού και το σχετικόν τραγούδι. Το παραθέτει όπως ακριβώς γράφεται πιο πάνω.

Και συνεχίζει ο βλαχόφωνος Αλεξ. Χατζηγάκης: Φρονούμεν ότι οι Σαρακατσάνοι είναι ακραιφνής αρχαία Ελληνική φυλή, είναι πιθανότατα υπόλειμμα των Λωριέων, καθόσον και εν τοις σημερι-νοίς Σαρακατσαναίοις διατηρούνται επιμόνως πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα, είναι ενωμένοι ώστε να μη διαταράσσονται από οιουδήποτε ξένον στοιχείον το οποίον και δεν δέχονται αναμεταξύ τους, ούτε έχουν σχέσεις με άλλας φυλάς, ουδέ συνέρχονται εις γάμους με τας άλλας φυλάς, τας Ελληνικάς ή Βαχόφωνους διατηρούντες τα πάτρια των με φρόνησιν. Προσιδιάζει δε εις αυτούς η μετριοφροσύνη και η απλότης εις τον βίον των καθώς τούτο συνέβαινεν και εις τους προγόνους των Δωριείς.

Από την Ελληνόγλωσσον φυλήν των Σαρακατσαναίων προήλθεν ο περίφημος κλέφτης Κατσαντώνης, τ' αδέλφια του Αεπενιώτης και Χασιώτης και καπετάν Γρηγόρης Λιακατάς αρματωλός στ' Αρματωλίκι Κλεινοβού και στρατηγός εις την πολιορκίαν του Μεσολογγίου".

Για την ειλικρίνεια, την αντικειμενικότητα και κυρίως τη γνώση "από πρώτο χέρι" του Αλεξ. Χατζηγάκη δεν μπορεί να υπάρξει ούτε ίχνος αμφιβολίας.

Η οικογένεια του έζησε τα γεγονότα. Εξελίχθηκαν τα γεγονότα στην περιοχή του Ασπροποτάμου και στην καρδιά του σχεδόν βρίσκεται το χωριό του, το πανέμορφο Περτούλι.

Στα Περτουλιώτικα λειβάδια ξεκαλοκαίριασαν κατά καιρούς εκατό και πλέον Σαρακατσιάνικα τσελιγκάτα. Τα τοπωνύμια της περιοχής είναι οι αδιάψευστοι μάρτυρες. "Κονάκια Σούρλα, Βρύση Κατσαρού", "Καλύβια Σουφλιά", "Σπηλιά Κατσαρού" κ.α. για να αναφέρω μερικά απ' αυτά γνωστών στο Πανελλήνιο απογόνων τσελιγκάδων του Ασπροποτάμου.

Και ως Βλαχόφωνος Έλληνας ο Αλέξανδρος Χατζηγάκης δεν είχε κανένα λόγο να χαρισθεί ιδιαίτερα στους Σαρακατσιάνους.

Αναφέρεται άλλωστε σε γεγονότα που ήταν ευρύτερα γνωστά. Σε γεγονότα στα οποία πρωταγωνίσθησε ο προπάππος του. Σε γεγονότα που απέμειναν μέχρι τις μέρες μας κατάλοιπα τους. Αναφέρει ο Αλέξανδρος Χατζηγάκης ότι οι Σαρακατσιάνοι όταν διώχθηκαν από τον Ασπροπόταμο το 1855 και μέχρι την ανάκληση της απόφασης του διωγμού τους εγκαταστάθηκαν σε περιοχές της Θεσσαλίας, στην Ελασσόνα και ασφαλώς στον Κάτω Όλυμπο. Η Σαρακατσιάνικη παράδοση συμφωνεί και στην πράξη υπάρχει και η πλήρης απόδειξη. Στο χωριό του Κάτω Ολύμπου Κρανιά είναι γνωστή η τοποθεσία που είχαν στηθεί τα σαρακατσιάνικα καλύβια κάποιων τσελιγκάτων. Και είναι γνωστά και τα λειβάδια που βοσκούσαν τα κοπάδια τους. Και το εντυπωσιακότερο όταν μια επιδημία χολέρας έσπειρε το θάνατο σε μεγάλο ποσοστό των κατοίκων του χωριού και εγκαταλείφθηκε για κάποια χρόνια από πολλούς από τους επιζήσαντες, οι Σαρακατσιάνοι κατέβηκαν από τις στάνες τους και σιγά- σιγά εγκαστάθηκαν και έγιναν μόνιμοι κάτοικοι του χωριού. Ήταν όμως για τους μόνιμους κατοίκους οι ξένοι, οι Σαρακατσιάνοι. Και τους έμεινε το όνομα Σαρακατσιάνοι ως επίθετο. Τώρα στο χωριό Κρανιά, αλλά και σε άλλα γειτονικά του χωριά (Ομόλιο, Παντελεήμων, Παλαιά Πούρλια) υπάρχουν αρκετές οικογένειες με το επώνυμο Σαρακατσιάνος.

Εκείνα επομένως που συνάγονται και μάλιστα κατά τρόπο αναμφίβολο είναι:

  1. Το τραγούδι αναφέρεται στο διωγμό των Σαρακατσιάνων από τα Βουνά του Ασπροποτάμου με τα πολλά Βλαχοχώρια. Είναι το δεύτερο διώξιμο τους. Το πρώτο έγινε από τον Αλή Πασά το 1810 - 1811 μετά το θάνατο του Κατσαντώνη και του Λεπενιώτη.
  2. Διώκτης ο Χουσνή Πασάς της Λάρισας.
  3. Ο διωγμός έγινε ύστερα από αναφορά (αναμφισβήτητα και πολλές παρασκηνιακές ενέργειες) των προεστών των βλαχοχωρίων του Ασπροποτάμου και όχι μόνον των αναφερομένων στο τραγούδι, αλλά όλων των προεστών όλων των βλαχοχωριών, πλην του Τάκη Χατζή του μετέπειτα Χατζηπετρούλη και Χατζηγάκη. ,
  4. Στη Βουλγαρία που έστειλε τους Σαρακατσιάνους ο Χουσνή Πασάς και απαίτηση των βλαχόφωνων προεστών των χωριών του Ασπροποτάμου ζουν και σήμερα 20.000 περίπου Σαρακατσάνοι, που οι ίδιοι τοποθετούν την εκεί εγκατάσταση τους στα μέσα του 19ου αιώνα και όλοι θεωρούν τόπο προέλευσης τους τα Άγραφα και τον Ασπροπόταμο. Τα τραγούδια τους αναφέρονται στον Κατσαντώνη, τον Δίπλα, τον Καραϊσκάκη και σε άλλους ήρωες της επανάστασης του 1821. Και τα τραγούδια αυτά δεν τα έμαθαν στη Βουλγαρία. Τα διδάχθηκαν από τους γονείς, τους πάππους και τους προπάππους τους που τα έφεραν μαζί τους στη χώρα που αναγκάσθηκαν να εγκατασταθούν και να ζήσουν.
  5. Αιτία του διωγμού κατά μεν το τραγούδι ήταν το γιατί "φυλάν (οι Σαρακατσιάνοι δηλ.) τους κλέφτες στα μαντριά", κατά δε τις διαβολές εκείνων που ζήτησαν το διωγμό τους για τι ήταν "επικίνδυνοι για τη δημόσια ασφάλεια". Η αλήθεια βρίσκονταν και στους δυο ισχυρισμούς. Στα Σαρακατσιάνικα καλύβια, κατέφευγαν και εύρισκαν τροφές, περίθαλψη, πολεμοφόδια οι αρματολοί και οι κλέφτες. Τα κανάκια τους ήταν τα νοσοκομεία τους. Οι ίδιοι ήταν οι πληροφοριοδότες τους, αλλά και οι συμπολεμιστές τους όταν το επέβαλαν οι ανάγκες. Ήταν πολλές και μεγάλες οι αντιθέσεις με τους βλαχόφωνους κατοίκους των χωριών της περιοχής του Ασπροποτάμου για επαγγελματικούς λόγους κυρίως. Και είχαν και μακρά ιστορία και πολλούς ανοιχτούς λογαριασμούς. Οι Σαρακατσιάνοι άλλωστε ήταν για τους βλαχόφωνους οι ξένοι εισβολείς στα λειΒάδια τους και ήθελαν να τους ξεφορτωθούν. Αλλά κι 'εκείνοι ήταν "σκληρά καρύδια" και δεν υποχωρούσαν εύκολα. Γι' αυτό και οι αντιθέσεις ήταν πολλές. Υπάρχουν και αποδείξεις αυτής της διαμάχης ανάμεσα τους:

Ο Σαρακατσιάνος οπλαρχηγός Μπίνας αποσπάσθηκε από το Γρηγόρη Λιακατά και με τριακόσιους Σαρακατσιάνους ελεηλάτησε το Συράκο και άλλα χωριά του Ασπροποτάμου. Οι Σαρακατσιάνοι ολιγαριθμότεροι των Βλαχοφώνων κατοίκων του Ασπροποτάμου στηρίζονταν στους οπλαρχηγούς που γέννησε η δική τους γεννιά και δρούσαν στην περιοχή των Αγράφων και του Ασπροποτάμου κυρίως (Δίπλας, Κατσαντώνης, Χασιώτης, Λεπενιώτης, Καραϊσκάκης, Τσιόγκας, Λιακατάς, Κατσαρός, Ζαραλής, Κουτελιδαίοι, Κιάγγελης κ.αλ.). Και λόγω και της ιδιοσυγκρασίας τους και της υπεροψίας του ορεσίβιου, που την ενίσχυε η σχέση τους με τους καπεταναίους της περιοχής τους πρέπει να ήταν προκλητικοί στις σχέσεις τους με τους ντόπιους πληθυσμούς και δεν είναι εξωπραγματική η απόφαση των Βλαχοφώνων προεστών όλων των βλαχοφώνων χωριών να προσφύγουν στην εξουσία για να απαλλαγούν από την παρουσία τους.

Σε δημοτικά τραγούδια εξιστορούνται γεγονότα αυτής της αντιδικίας μεταξύ Σαρακατσιαναίων και Βλαχοφώνων στα Άγραφα και στον Ασπροπόταμο.

Μερικά είναι και τα εξής με την ανάλυση του το καθένα:

Το Φθινόπωρο του 1832 κλέφτες ανάμεσα στους οποίους και Σαρακατσιάνοι, όπως τα δυο Τσαπόπουλα, ο Δ. Κατσαρός και ο Γιάννης Κουτελίδας για να εξαναγκάσουν την Οθωμανική Κυβέρνηση να τους παραχωρήσει οπλαρχηγίες, ζήτησαν από τους άρχοντες της Καστανιάς χρήματα, ψωμιά, τσαρούχια, φουστανέλες κι' όταν εκείνοι αρνήθηκαν:

"Συνάχθηκαν, κουβέντιασαν και κίνησαν να πάνε, 
να χαρατσώσουν τα χωριά, να κάνουν και λιμούρια,
με τα σπαθιά ξεγύμνωτα, κι' εμπήκαν μεσ' τη χώρα 
τα πρώτα σπίτια επιάσανε, τα κάναμε λιμούρια, 
κ' επείραν σκλάβους άρχοντες, κυραίς κι' αρχοντοπαίδια"

(Π. Αραβαντινός σελ. 89)· 

Το 1835 - 1836 :

"Ένα πουλάκι ξέβγαινε 'πο μέσα 'πο τη Λάρ’σα
Ψάχνει να βρει τον Κατσαρό, τι να σου μολογήσω
Ο Κακανίκας 'πο Κρανιά κι' αυτά, τα δυο Γουσόπλα 
επροσκληθήκαν στον Πασά στη μέση στο σαράγι. 
Αμάν, αμάν αφέντη μου μωσήδες και αγάδες! 
Μας σκλάβωσεν ο Κατσαρός, μας χάλασε τα σπίτια. 

(Π. Αραβαντινός σελ. 93)·

Ο Κακανίκας ήταν βλαχόφωνος Έλληνας από το βλαχοχώρι Κρανιά Ασπροποτάμου.

Και ακολουθεί και άλλο δημοτικό τραγούδι ο ίδιος ο κλεφταρματωλός Δημ. Κατσαρός αγωνίζεται να βρει λημέρι για να κρυφτεί γιατί καταδιώκεται από ντόπιους Βλαχόφωνους και Τούρκους :

"άλλον κρυψώνα ναύρουμε, να κάμουμε λημέρι 
εκεί σ' εκείνο το Βουνό, που είναι μια κρύα Βρύση
κι' ο Κατσαρός απόμεινε για να νιφθεί στη Βρύση, 
κι' εκεί που έσκυψε να πιει τρία ντουφέκια πέφτουν
Το τρίτο το φαρμακερό τον πήρε σ'το κεφάλι.
"Ελ' ανεψιέ Καταραχιά, πάρε μου το κεφάλι, 
να μη το παρ' ο Κάρακας σ'τη Λάρισα να το πάγει 
κι' αφήνω σου παραγγελιά το αίμα μου να πάρεις " 

Ο Κάρακας ήταν βλαχόφωνος Ασπροποταμίτης 
(Π. ΑραΒαντινός σελ. 93-94)

Η κρύα βρύση του τραγουδιού είναι γνωστή και σήμερα ως "βρύση Κατσαρού". Βρίσκεται στην πλαγιά του βουνού που συναντάει κανένας στα δεξιά του μόλις αρχίζει να κατεβαίνει τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο που συνδέει τα Περτουλιώτικα λειβάδια με το χωριό Χρυσομηλιά. Η "βρύση Κατσαρού" αναφέρεται ως τοπωνύμιο και από τον Αλέξανδρο Χατζηγάκη στο έργο του " Τ’ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΠΙΝΔΟΥ" σελ. 255.

Το 1816 ο Σαρακατσιάνος κλεφταρματολός Γιώργος Καταραχιάς κατέστρεψε το Χαλίκι. Το 1809 ο γνωστός αγωνιστής της Ελληνικής επαναστάσεως Γεώργιος Καραϊσκάκης που τότε βρισκόταν στην υπηρεσία του Αλή επιτέθηκε και έκαψε το μισό χωριό της Πολυθέας (Παπασωτηρίου ο.π.σελ.219)·

Στην επανάσταση του 1854 για την Ένωση της Θεσσαλίας με την υπόλοιπη Ελλάδα μεταξύ εκείνων που πρωταγωνίσθηκαν ήταν και ο Σαρακατσιάνος Γεώργιος Καταραχιάς.

Στη μάχη της Καλαμπάκας το 1854 ήταν οχυρωμένος στο ένα από τα "τρία ταμπούρια στήσανε σιμά από το ποτάμι.

στο πρώτο είναι ο Καταραχιάς, στο δεύτερο ο Μανιατάκης,
στο τρίτο το καλύτερο ήταν ο Λεωτσάκος
………………………………………………………………………
Τους Τούρκους πάλι ετσάκισαν κι' έφευγαν σαν τα γίδια,
πέντε χιλιάδες σκότωσαν και τρεις έπιασαν σκλάβους "

( Π. Αραβαντινός - έκδοση του 1880- σελ.22)

Σε άλλη μάχη στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος ο Π. Αραβαντινός ανωτ. σελ.23 παραθέτει άλλο δημοτικό τραγούδι - ποίημα:

Καταραχιάς εχούγιαζε ψηλα ‘π’ το μοναστήρι
"Βάστα Χατζή Πετράκη μου να κλείσουμε τους δρόμους 
για να 
τους ξεπατώσουμε τους δώδεκα χιλιάδες
Πιάνουν χιλιάδες ζωντανούς, χιλιάδες θανατώνουν
και μπιμπασάδες τέσσερες και κολαγάδες δέκα"

Ο Καταραχιάς και μετά το θάνατο του θείου του Μήτρου Κατσαρού συνέχισε τους αγώνες κατά των Τούρκων και των συνεργατών τους στην περιοχή του Ασπροποτάμου και των Αγράφων.


Το 1836 τον συναντάμε σύμφωνα με τον Π. Αραβαντινό (σελ.99) στα Βλαχοχώρια του Ασπροποτάμου:

"Νάταν η μέρα βροχερή κι' η νύχτα χιονισμένη 
που κίνησε ο Σεμσόμπεης να πάει σ'τα Βλαχοχώρια 
να πιάσει τον Καταραχιά και τ' άξια του συντρόφια
…………………………………………………………
Καταραχιάς τον δέχθηκε σαν άξιο παλικάρι
κι' ο Σέμσος εσκοτώθηκε στον πόλεμο, στη ράχη"
Άλλο τραγούδι κατά τον Π. Αραβαντινό εξιστορεί :
…………………………………………………………….
"Ακούστε μωρέ Καταραχιά και σεις παιδιά του Τσάπου, ακούστε
Λιάκο Γκότοβα και Γιώργη Καραμήτσο
Σας πλάκωσε ο Σεμσόμπεης με χίλιους πεντακόσιους
στη Λεπενίτζα κόνεψε, ψηλά στο μοναστήρι,
τους καλόγερους ξέταζε, τους καλόγερους σφίγγει
που πέρασε ο Καταραχιάς, ο Λιάκος που να πήγε
…………………………………………………………….
Σαν άρχισε ο πόλεμος κι' έπιασε το ντουφέκι ....
κι' αυτόν κατά το δειλινό ένα πικρό μολύβι 
πέραν και πέρα πέρασε του Σέσμου το κεφάλι

( Χρονογρ. Α' 381 Π. Αραβαντινός ).

Η δράση αυτή του Σαρ. Καταραχιά και ασφαλώς και πολλών άλλων Σαρακατσάνων προ και κατά το 1854 έδιδε στους προεστούς των βλαχοχωριών του Ασπροποτάμου αρκετά επιχειρήματα για να επιτύχουν την εκδίωξη τους από την περιοχή τους.

Γνωστή είναι και η απαγωγή της "Βασιλαρχόντισσας", από το Σαρακατσιάνο Θύμιο Γάκη μέσα από το Μέτσοβο και η φύλαξη της μέχρι την ημέρα της εξαγοράς της στη "Βάλια Κάλντα" της Ηπείρου. Μια εξαγορά με χρυσάφι όσο και το Βάρος εκείνης και με ασήμι όσο το Βάρος της άλλης αρχόντισσας, που τις απήγαγαν μαζί. Είναι γνωστό το τραγούδι: 

"Δεν είναι κρίμα κι' άδικο, δεν είναι κι' αμαρτία. 
Να ναι η Βασίλω σε Βουνό σε κλέφτικο λημέρι. 
Να στρώνει μπάτσες στρώματα κι οξυές για μαξιλάρια. 
Κι' ο Θύμιος Γάκης στο πλευρό κρυφά την κουβεντιάζει. 
Σήκω Βασίλω μ' κι' έφεξε, σήκω και πάει γιόμα. 
Κι' εξαγορά μας έρχεται. Δυο μούλες φορτωμένες".

Σημασία όμως για το διαπραγματευόμενο ζήτημα των σχέσεων Σαρακατσιαναίων και Βλαχοφώνων έχουν τα αίτια της απαγωγής. Σε ένα καφενείο, που σύγχαζαν οι βλαχόφωνοι άρχοντες του Μετσόβου, τόλμησαν να εισέλθουν κάποτε δυο Σαρακατσιάνοι, νεαροί στην ηλικία.

Οι άρχοντες τους ύβρισαν χυδαιότατα και προσβλητικότατα και ένας από αυτούς ράπισε τον Θύμιο Γάκη. Αιτία η τόλμη τους να εισέλθουν στα άδυτα των βλαχοφώνων αρχόντων του Μετσόβου. Η είσοδος των φτωχών σκηνιτών κάποιας στάνης στα άδυτα των αδύτων των αρχόντων ήταν έγκλημα, τιμωρούμενο με ονειδισμούς και ύβρεις, λακτίσματα και ραπίσματα. Αποχώρησαν ντροπιασμένοι, δαρμένοι, αγανακτισμένοι οι "αγενείς" Σαρακατσιάνοι, αλλά και αποφασισμένοι να πάρουν εκδίκηση. Και την πήραν με την απαγωγή της γυναίκας αυτού που ράπισε τον Θύμιο Γάκη και της φίλης της.

Οι Σαρακατσιάνοι τραγουδούν το ανωτέρω τραγούδι. Είναι τραγούδι της τάβλας. Απ' όσο γνωρίζω δεν το τραγουδούν οι Κουτσόβλαχοι της Δυτικής Μακεδονίας. Δεν ξέρω αν το τραγουδούν στο Μέτσοβο.

Είναι και το περιστατικό αυτό μια σοβαρή και αποκαλυπτική ένδειξη για τις σχέσεις Σαρακατσιάνων και Βλαχοφώνων στη προ του 1930 - 1940 εποχή.

Η σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ Σαρακατσιάνων και Βλαχο­φώνων ήταν η κύρια αιτία της αντιπαλότητας που υπήρχε ανάμεσα στις δυο αυτές γενιές. Οι δημοτικοί άρχοντες των βλαχωχωριών του Ασπροποτάμου θεωρούσαν χρέος τους να προστατεύσουν τους δικούς τους, τους ντόπιους κατοίκους των χωριών τους. Είναι η ορθή εξήγηση της συμπεριφοράς τους. Μια άλλη συνέπεια αυτής της εχθρικής στάσης τους έναντι των Σαρ. ήταν ότι επί πολλά χρόνια οι Σαρακατσιάνοι που ανέβαιναν στα δικά τους χωριά έστηναν τις στάνες τους έξω απ' αυτά, στα λειβάδια που έβοσκαν και τα πρόβατα τους. Οι κοινότητες μάλιστα δεν τους έγραφαν ως δημότες για να μη αποκτήσουν δικαίωμα Βοσκής, υπάρχουν δε πολλά περιστατικά κάψιμου από τους ντόπιους των καλυβιών της στάνης των Σαρ. μόλις εκείνοι έφευγαν το Φθινόπωρο για τα χειμαδιά. Στο Χαλίκι ένας Σαρακατσιάνος "αναγκάσθηκε" να παντρευτεί μια βλαχόφωνη Χαλικιώτισσα και ήταν ο μόνος που πήρε το δικαίωμα βοσκής. Την αντιπαλότητα αυτήν την ζει και η Ομοσπονδία Σαρακατσιαναίων Ελλάδος στα Πετρουλιώτικα λιβάδια, που κάθε χρόνο για το αντάμωμα στήνει τα καλύβια μιας Σαρακατσιάνικης στάνης, γιατί τα χαλούν οι ντόπιοι μετά το αντάμωμα για να μην αποκτήσουν δικαίωμα οι Σαρακατσιάνοι σε κείνη την περιοχή!! Το ζήτημα μάλιστα απασχόλησε και τη Βουλή των Ελλήνων!!

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονισθεί ότι στο Περτούλι η οικογένεια Χατζηγάκη αποτελούσε πάντοτε την εξαίρεση στη συμπεριφορά των προεστών των Βλαχοφώνων του Ασπροποτάμου έναντι των Σαρακατσιάνων.

Το ανωτέρω κλίμα των σχέσεων Σαρακατσιάνων και Βλάχων βοηθεί να γίνει αντιληπτό το νόημα του ανωτέρω τραγουδιού. Και Βεβαίως δεν είναι ένα τραγούδι στο οποίο "ο Λαός υμνεί τη δόξα τους", τη δόξα δηλαδή των βλαχοφώνων προεστών, όπως γράφει ο Νίκος Μέρτζος. θα υπηρετούσαμε πιστότερα την αλήθεια αν γράφαμε: Ο λαός υμνεί τις πονηρές μεθοδεύσεις τους για να διώξουν τους Σαρακατσιάνους από τα Βουνά των Αγράφων και του Ασπροποτάμου και να σκορπισθούν εκείνοι μετά σ' όλη την Βαλκανική.

Ο λαός χλευάζει και στηλιτεύει τη στενή τους συνεργασία με τον κατακτητή για την προστασία των συμφερόντων των Βλαχοφώνων κατοίκων των χωριών τους!!

Από το βιβλίο του Νίκου Κατσαρού, «Σαρακατσιάνοι και Αρμάνοι – Οι Βλάχοι»

Sorry, this website uses features that your browser doesn’t support. Upgrade to a newer version of Firefox, Chrome, Safari, or Edge and you’ll be all set.