Οι Σαρακατσάνοι υπήρχαν σαν νομάδες ποιμένων από την αρχαιότητα και μολονότι δεν υπάρχουν πολλά γραπτά στοιχεία που να το βεβαιώνουν, εντούτοις η ίδια η ιστορία του βιοπορισμού των αρχαίων Ελλήνων το τεκμηριώνει αδιαφιλονίκητα. Γιατί γνωρίζουμε ότι από μυθική ακόμα εποχή υπήρχαν πολλά κοπάδια προβάτων.
Η άποψη ότι στα ελληνικά Κράτη-Πόλεις, που ήταν κατά την αρχαιότητα οριοθετημένα και δεν ήταν δυνατή η μετακίνηση των νομάδων, δεν αφορά τις, σε περιορισμένο χώρο, μετακινήσεις των νομάδων κτηνοτρόφων, γιατί είναι γνωστό ότι την κτηνοτροφία στην Ελλάδα κανένας κατακτητής δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να την εξαφανίσει ίσως για λόγους εθνικής κιόλας οικονομίας.
Αν δεχτούμε ότι η ελληνική φυλή έχει μια συνέχεια από τα πρώτα φύλα που παρουσιάστηκαν στον ελληνικό χώρο μέχρι σήμερα, από την εποχή δηλαδή των Πελασγών και ύστερα, οπωσδήποτε πρέπει να δεχτούμε ότι οι κτηνοτροφικοί πληθυσμοί της Ελλάδας ακολουθούσαν φυσικά αυτή τη συνέχεια.
Η ιστορική διερεύνηση μπορεί ανάγλυφα να μας παρουσιάσει τις σχέσεις του ανθρώπου με το περιβάλλον δια μέσου των αιώνων.
Από ποιες πηγές αντλούσε ο άνθρωπος της αρχαίας Ελλάδας τους οικονομικούς του πόρους για να ζήσει πριν ακόμα αναπτυχθεί η βιομηχανία; Φυσικά απ’ τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Προπαντός δε η περιοχή της Ηπείρου και όλος ο όγκος της Πίνδου ήταν κατάλληλος για ανάπτυξη της κτηνοτροφίας.
Ο Ησίοδος αναφέρει πως στην Ελλάδα ζούσαν πολλά κοπάδια πρόβατα και βόδια. Και οι ομηρικοί βασιλιάδες είχαν κοπάδια πρόβατα όπως μας πληροφορεί ο Όμηρος.
«Για τους νομάδες της προκλασικής Ελλάδας διαβάζει κανείς στον Όμηρο ότι ζούσαν το καλοκαίρι στην Ήπειρο και το χειμώνα στην πεδιάδα που διασχίζει ο Τιθαρείσος ποταμός, δηλαδή στη Θεσσαλία. Οι νομάδες βοσκοί υπάρχουν στην Ελλάδα και γενικότερα στην Ευρώπη, τουλάχιστον από την εποχή του Χαλκού, την 3η χιλιετερίδα π.Χ. αν όχι και πολύ νωρίτερα, από τότε δηλαδή που εξημερώνει ο άνθρωπος τα κατοικίδια ζώα και δημιουργεί κοπάδια» γράφει ο ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός
Επί της εποχής του Πύρρου η Ήπειρος είχε περισσότερους κατοίκους απ΄ ό,τι σήμερα. Πως τους έτρεφε;
«Η Ήπειρος με 90% ορεινό και ημιορεινό έδαφος και μόνο 10% πεδινό ήταν κάποτε μία εύπορη κτηνοτροφική χώρα με βασικά κτηνοτροφικό πληθυσμό». Αναφέρει ο καθηγητής αρχαιολόγος Σωτήρης Δάκαρης.
Και για τις μετακινήσεις, γράφει ο ίδιος: «Τα φυσικά περάσματα, που ακολουθούσαν οι κυνηγοί της παλαιολιθικής, ήταν τα ίδια με τα περάσματα των κτηνοτρόφων της νεολιθικής εποχής. Γιατί στη νεολιθική εποχή, όταν ο άνθρωπος από κυνηγός και συλλέκτης έγινε παραγωγός της τροφής, με την εξημέρωση των ζώων και τη γεωργία, έκανε τις ίδιες εποχιακές μετακινήσεις με τα κοπάδια του, από τα ορεινά στα πεδινά παράλια, όπως κάνουν σήμερα οι κτηνοτρόφοι της Πίνδου»
Όλα αυτά τι σημαίνουν; Σημαίνουν πως από τα πανάρχαια χρόνια υπήρχε στον τόπο μας νομαδική κτηνοτροφία με την έννοια ότι, το χειμώνα, λόγω κλιματολογικών συνθηκών, τα ζώα κατέβαιναν στα χαμηλώματα και το καλοκαίρι ανέβαιναν στα ψηλώματα.
Ίσως αντιταχθεί ότι με την κάθοδο των Αχαιών (2.000 π.Χ.) και των Δωριέων αργότερα (1.200 π.Χ.), οι Προέλληνες υποδουλώθηκαν και έχασαν κάθε κυριαρχία τόσο της γης όσο και της κτηνοτροφίας τους. Κι αν ακόμα συνέβη αυτό, δεν σημαίνει πως διακόπτεται η κτηνοτροφική ζωή. Είτε οι παλιοί κάτοικοι είτε οι Δωριείς που δεν κατέβηκαν στην Πελοπόννησο, άσκησαν το κτηνοτροφικό επάγγελμα, το οποίο ήταν μην σκληρό, αλλά εξασφάλιζε την επιβίωσή τους.
Γεγονός είναι ένα, ότι οι κτηνοτροφικοί πληθυσμού στην Ελλάδα έχουν μια διαχρονική συνέχεια. Εποχή όμως που άκμασε περισσότερο και που φαίνεται να είναι η αρχή των πρώτων τσελιγκάτων με κάποιο συνεταιριστικό χαρακτήρα με την ένοια της αλληλοβοήθειας και της συνεργασίας, είναι η εποχή της βυζαντινής περιόδου. Διότι το φεουδαρχικό σύστημα και το ενιαίο της επικράτειας από άποψη συνόρων, επέτρεπε και την άνετη μετακίνηση και την αύξηση των ζώων.
Το ότι οι Σαρακατσιαναίοι είια πάρα πολύ δεμένοι με τη βυζαντινή εποχή, μαρτυρεί και το γεγονός ότι μέχρι και σήμερα είχαν σαν κυρίαρχο σύμβολο στα έργα της λαϊκής τους τέχνης και στα υφαντά, το δικέφαλο αετό και το «κλειδί της πόλης». Ακόμα δε –αυτό ισχύει και σήμερα- η μέρα Τρίτη που πάρθηκε η Πόλη, είναι για τους Σαρακατσαναίους η καταραμένη μέρα, η μέρα που ποτέ δεν ξεχάστηκε. Κι όπως ο Σαρακατσιάνος «φυλάει» την Παρασκευή σαν μέρα πένθους για τη Σταύρωση του Χριστού, έτσι «φυλάει» και την Τρίτη σαν μέρα καταραμένη.
Κι όπως την Παρασκευή ποτέ του δεν αρταίνονταν και δεν «πήγαινε» ακόμα και στη γυναίκα του, για να έχει καθαρότητα στο σώμα του και στην ψυχή του. Και κατ’ επέκταση και στο κοπάδι του, έτσι και την Τρίτη δεν άρχιζε καμιά δουλειά. Ποτέ δεν ξεκίναγε Τρίτη για τα βουνά ή για τα χειμαδιά, ποτέ Τρίτη δεν απόκοβε αρνιά, ποτέ δεν άρχιζε μπατζαριό, δεν άλλαζε, ποτέ δεν πήγαιναν οι γυναίκες στο ρέμα για να πλύνουν ή να στήσουν αργαλειό. Κι ακόμα τα λάγια πρόβατα, πούχαν κατά κανόνα οι Σαρακατσιάνοι, σε αντίθεση με άλλους κτηνοτρόφους, ήταν γιατί, μετά την άλωση της Πόλης, κρατούσαν μόνο λάγια πρόβατα για να δείξουν το μεγάλο πένθος τους.
Τον πόθο των Σαρακατσιαναίων για το ξαναπάρσιμο της Πόλης, αλλά και τη μαρτυρία της καταγωγής τους, μαρτυρούν και οι στίχοι που έλεγαν οι Σαρακατσιαναίοι στους γάμους:
Πάντα νουνός και τιμημένος
Και στην Πόλη ξακουσμένος
Και εις τα’ Άγραφα γραμμένος
Υπήρχαν λοιπόν από την αρχαιότητα οι Σαρακατσιαναίοι στο χώρο που ανέφερα παραπάνω (Ήπειρο-Αιτολοακαρνανία-Άγραφα) και ονομάστηκαν επί Τουρκοκρατίας Σαρακατσάνοι. Φαίνεται δε ότι στην περιοχή που κατοίκησαν οι βλαχόφωνοι κτηνοτροφικοί πληθυσμοί, Βόρεια-Κεντρική Πίνδο, δεν υπήρχαν Σαρακατσιαναίοι. Και τούτο, γιατί εθιμικά οι κτηνοτρόφοι ουδέποτε έμπαιναν «σφήνα» σε άλλους κτηνοτρόφους άλλης ράτσας. Δεν είχαν λισβερίσι, ούτε επιμιξία υπήρξε μεταξύ βλάχων και Σαρακατσιαναίων μέχρι το 1950.
(Από το βιβλίο του Ευριπίδη Μακρή, "ΖΩΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ")