Από το Νίκο Μέρτζο φέρεται ως Βλαχόφωνος και ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος, ο κλεφταρματωλός του Καρπενησίου.
Ειδικότερα ο Νίκος Μέρτζος γράφει για τον Αλεξάκη Βλαχόπουλο (Πρέβεζα 1787 - Αθήνα 1865) ότι "πολέμησε κατά του Αλή Πασά υπερασπιζόμενος το προνόμιο των Βλαχοφώνων στα Δερβένια. ... Το 1854 παίρνει μέρος στην Επανάσταση των Θετταλομακεδόνων μαζί με τον επίσης Βλαχόφωνο, Χριστόδουλο Χατζηπέτρο και τον Βορειοηπειρώτη Σπύρο - Μήλιο, ενώ ο Βλαχόφωνος Θεοδωράκης Γρίβας εισβάλλει στην Ήπειρο όπου ξεσηκώνεται η Βλαχουργιά...".
Από τα ανωτέρω συνάγεται ο χαρακτηρισμός του συγγραφέα ως Βλαχόφωνου Έλληνα του Αλεξάκη Βλαχόπουλου.
Ποια είναι όμως η αλήθεια;
Μήπως ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος ήταν σαρακατσιάνικης καταγωγής;
Τα αποδεικτικά στοιχεία, που στη συνέχεια παρατίθενται και η ανάλυση τους δίδουν πιστεύω πειστική απάντηση στο ερώτημα.
Η πρώτη παρατήρηση μου είναι ότι δεν αναφέρεται στο Βιβλίο του Νικ. Μέρτζου το πλήρες όνομα του. Πρόκειται για τον αγωνιστή του 1821 Αλεξάκη Βλαχόπουλο ή Συκά. Το Συκάς είναι το οικογενειακό του επώνυμο, στο οποίο προστέθηκε αργότερα και το Βλαχόπουλος. Από το "Βλαχόπουλος" επομένως, αφού είναι μεταγενέστερο του "Συκάς", δεν μπορεί να εξαχθεί συμπέρασμα για Βλαχόφωνη καταγωγή του Αλεξάκη Συκά ή Βλαχόπουλου, όπως επιχειρείται στο Γρηγόρη Λιακατά και άλλους. Ο Νίκος Μέρτζος αναφέρεται στη δράση του ως αγωνιστή του 1821, αλλά και της προεπαναστατικής περιόδου και στα αξιώματα που κατέλαβε μέχρι του θανάτου του. Για να απαντηθεί το ερώτημα που τέθηκε θα προσφύγουμε στις ιστορικές πηγές που υπάρχουν.
Και η πλέον παλαιότερη είναι τα Στρ. Ενθυμήματα του Νικ. Κασομούλη, που ναι μεν ήταν νεότερος στην ηλικία, ήταν όμως συμπολεμιστές τον ίδιο καιρό και μαζί με τον Αλεξάκη Βλαχόπουλο μεταξύ των ελεύθερων πολιορκημένων του Μεσολογγίου.
Στους Συκάδες ο Νικ. Κασομούλης αφιερώνει τις σελ. 29 - 30 του έργου του, γράφοντας:
"Συκάδες, μετακληθέντες Βλαχόπουλοι. Των άνωθεν (ΒουκουΒαλαίων) σύγχρονος και ο Συκάς με τους υιούς του, καταγόμενος από γενεά Βλαχοποιμένων... Αιεκρίθη ο Αλεξανδρής Συκάς ... είχε πέντε υιούς ... Υιός του Νίκου ήταν ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος... Επί της Επαναστάσεως ευρεθέντες εις τα Καπετανάτα των διεκρίθησαν ο Αλεξάκης και ο Κώστας, αδελφός του ".
Στη σελίδα 12 παραθέτει το γενεαλογικό δένδρο των Συκάδων, επαναλαμβάνοντας ότι μετονομάσθηκαν σε Βλαχόπουλο ς. Και στο σημείο αυτό γίνεται αναφορά στους υιούς του Νίκου, ήτοι στον Αλεξάκη, στον Κώστα, στο Δημήτρη και την Δομνίτσα.
Στη σελίδα 103 επανέρχεται ο Νικ. Κασομούλης στους Συκάδες και πλην άλλων γράφει: "Εν συντόμω διήλθομεν το ιστορικόν του Συκά, πατρός των άνωθεν αυταδελφών, θεμελιωτού ενός εκ της φυλής των Σκηνιτών Αρματολικιού".
Και στη συνέχεια: "... εθεωρήσαμεν ως αναγκαίον να παρατηρήσωμεν προκαταρκτικώς τα ήθη και την ζωήν της τάξεως των Βλαχοποιμένων, ήτις συντελούσα τα μέγιστα εις το φιλελεύθερον πνεύμα των Αρματολών και ληστών, εξήγαγε από τους κόλπους της και τους άνωθεν και τόσους άλλους περιφανείς άνδρες".
Από την περικοπή αυτή συνάγεται ότι Σκηνίτες είναι και οι Βλαχοποιμένες του συγγραφέα. Και Σκηνίτες ή νομάδες Σκηνίτες είναι το όνομα των Σαρακατσαναίων προτού αποκληθούν από τους Τούρκους Καρακατσιάνοι, από τις τουρκικές λέξεις καρά και κατσιάν, που μετεξελίχθηκε στην Ελλάδα σε Σαρακατσιάνοι (από τη σύνθεση: τους Καρακατσιάνους, τσ' Καρακατσιάνους, Σαρακατσιάνους), ενώ στις λοιπές Βαλκανικές χώρες λέγονται και σήμερα Καρακατσιάνοι.
"Παιδιά σκηνίτη τσέλιγκα" λέγει τον Κατσαντώνη και τ' αδέλφια του ο Γ. Βλαχογιάννης (Στρ. Ενθυμήματα σελ. 105 σημ. 3)· Ο ίδιος στην ίδια σημείωση ξεχωρίζει τους Γραικοβλάχους από τους ΚουτσοΒλάχους, ταυτίζοντας τους πρώτους με τους σκηνίτες, που δεν έχουν μόνιμη κατοικία.
Δεν θα επαναλάβω όσα ανωτέρω έχουν γραφεί για το περιεχόμενο της έννοιας "βλαχοποιμένες" του Νικ. Κασομούλη. Ούτε για το περιεχόμενο της έννοιας "βλάχοι". Αναλύθηκαν αρκετά και άκρως πειστικά για τον καλόπιστο αναγνώστη και μελετητή της ιστορίας.
Επιβάλλεται όμως μια προσθήκη σε όσα έχουν Παρατεθεί, που δεν είναι άσχετη με το πρόβλημα της καταγωγής της οικογένειας των Συ κάδων ή των Βλαχοπουλαίων των αρματολών του Βλοχού.
Μια γενικότερη αναφορά στο γιατί δεν έγινε ευρύτερα γνωστή η συμβολή των Σαρακατσιαναίων στους εθνικούς μας αγώνες, της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου της εθνεγερσίας μας το 1821.
Και όμως η συμβολή αυτή ήταν πληθωρική από κάθε άποψη. Τα όσα ήδη έχουν εκτεθεί για το Λιακατά και τον Τσόγκα έχουν τη θέση τους στην απάντηση. Το ότι στο Σαρακατσιάνο Αντώνη Κατσαντώνη το 1807 στη Λευκάδα στη σύσκεψη των οπλαρχηγών όλης της Ελλάδος υπό τον Ιωάννη Καποδίστρια δόθηκε η εντολή να ηγηθεί του αγώνα κατά του Τούρκου κατακτητή, με την ανακήρυξη του μάλιστα ως πολέμαρχου, επιβεβαιώνει αυτή την αλήθεια. Το ότι τα αρματολίκια της Πίνδου κάτω από το Μέτσοβο και μέχρι την Ευρυτανία και την Αιτωλοακαρνανία αποτέλεσαν τον αδιαπέραστο φράχτη για την κάθοδο των τούρκικων στρατευμάτων από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία για να καταπνίξουν την επανάσταση στην Πελοπόννησο και ότι στα περισσότερα απ' αυτά ήταν σαρακατσιάνοι οι καπετάνιοι, είναι επίσης γεγονός αδιαμφισβήτητο, τουλάχιστον για τους σοβαρούς, τους βαθείς μελετητές και γνώστες της ιστορίας.
Δεν είναι όμως αυτή η προσφορά και η συμβολή γνωστή στην έκταση που έπρεπε να είναι. Αντικειμενικές δυσκολίες και αντίξοες συνθήκες την εμπόδισαν σε μεγάλη έκταση.
Οι Σαρακατσιάνοι, απομονωμένοι στα τσελιγκάτα και τις στάνες τους και ζώντας πολύ κλειστή ζωή, δεν δημοσιοποιούσαν αυτή την οποιαδήποτε προσφορά τους στους αγώνες του Έθνους. Ζώντας μάλιστα ανάμεσα σε αντιμαχόμενες δυνάμεις και ευρισκόμενοι στα ξεκαλοκαιριά τους στη δικαιοδοσία των κλεφταρματωλών και τους χειμερινούς μήνες στα χειμαδιά στη δικαιοδοσία των Τούρκων κατακτητών, απέκρυπταν αυτή τους την προσφορά. Η γνώση της από τον κατακτητή στα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς κυρίως, εγκυμονούσε μύριους κινδύνους γι' αυτούς. Η φύση δε του επαγγέλματος τους ήταν τέτοια που με κανένα τρόπο δεν μπορούσαν να κρυφτούν και να αποφύγουν τις διώξεις και το θάνατο τους ακόμα. Απέμεινε από τις εποχές εκείνες το ολιγόλογό τους, η μυστικοπάθεια τους, η
επιφυλακτικότητα τους να μιλήσουν ελεύθερα στον άγνωστο.
Οι Σαρακατσιάνοι δεν έγραψαν για τα κατορθώματα της γενιάς τους. Οι συνεχείς μετακινήσεις τους, Οι λοιπές συνθήκες της άσκησης του επαγγέλματος τους δεν τους επέτρεπαν να απασχοληθούν με ο,τιδήποτε άλλο. Έπειτα δεν υπήρχε παράδοση μιας τέτοιας απασχόλησης και ούτε και οι σχετικές δυνατότητες.
Οι Σαρακατσιάνοι ως "σκηνίτες νομάδες" που είναι το παλαιότερο όνομα τους και αποκλειστικά προβατοτρόφοι και αιγοτρόφοι ήταν αγράμματοι. Στις δασκαλοκαλύβες τους ο δάσκαλος τους, ένας οποιοσδήποτε, που ήξερε "μια κλείτσα γράμματα", όπως αξίωναν απ' αυτόν, τους δίδασκε μόνο ανάγνωση, γραφή και αριθμητική και βεβαίως καμιά σκέψη και καμιά δυνατότητα να τολμήσει κάποιος απ' αυτούς να εξυμνήσει τα κατορθώματα της γενιάς του.
Δεν είναι άσχετο με τη σκέψη αυτή ότι κανένας από τους γνωστούς Σαρακατσιάνους αγωνιστές της προεπαναστατικής περιόδου και της επανάστασης του 1821, δεν άφησε απομνημονεύματα. Και πολλοί απ' αυτούς είχαν πολλά να γράψουν και να διηγηθούν.
Οι Σαρακατσιάνοι "χάνονταν" μέσα στη γενικότερη έννοια του "βλάχοι", "Βλαχοποιμένες", "γραικόβλαχοι", "σκηνίτες Βλαχοποιμένες" και άλλα ονόματα με συνθετικό τους τη λέξη "βλάχοι". Και αυτό χωρίς να έχουν καμία σχέση με τους βλαχόφωνους Έλληνες. Η μόνη τους σχέση ήταν το κοινό επάγγελμα με όσους απ' αυτούς ασκούσαν το επάγγελμα του προβατοτρόφου και του αιγοτρόφου. Πολλά λοιπόν από τα κατορθώματα τους αποδίδονται στους "βλάχους" με τη γενικότερη και τη συνηθέστερη έννοια της λέξης.
Το όνομα Σαρακατσιάνοι ή Σαρακατσιαναίοι είναι σχετικά πρόσφατο. Γραπτό απαντάται μετά την επανάσταση του 1821. Το πρώτο γραπτό μνημείο είναι του έτους 1847. Για να φθάσει να γράφεται φαίνεται ότι τότε ήταν γνωστό. Και επομένως δεν μπορεί να είναι παλαιότερο από 100 - 200 τουλάχιστον χρόνια γρηγορότερα, δηλαδή από τα μέσα του 17ου αιώνα* Στο β' μέρος της μελέτης μου "Αρχαιοελληνικές ρίζες του Σαρακατσιάνικου λόγου" αναφέρομαι στο όνομα Σαρακατσιάνοι, στην προέλευση του και στον πιθανό χρόνο που εμφανίσθηκε. Μέχρι τη γενίκευση της χρήσης αυτού του ονόματος, για να προσδιορισθούν οι Σαρακατσιάνοι εκείνοι ήταν γνωστοί με το όνομα "σκηνίτες" ή "σκηνίτες ποιμένες". Σκηνίτες όμως ποιμένες ήταν και οι Αρβαντόβλαχοι που δεν υπήρχε πολλές φορές σαφής διάκριση τους και από τους "Κουτσόβλαχους". Με μια διαφορά ότι εκείνοι κυρίως οι Κουτσόβλαχοι ήταν ημινομάδες, αφού το καλοκαίρι είχαν δικό τους χωριό, στο οποίο ξεκαλοκαίριαζαν κάθε χρόνο. Αρκετοί όμως είχαν και μόνιμη κατοικία στα χειμαδιά. Ενώ οι Σαρακατσιάνοι χειμώνα - καλοκαίρι δεν είχαν ούτε χωριό, ούτε μόνιμο λιβάδι, ούτε μόνιμη επομένως κατοικία. Ήταν απόλιδες και φερέοικοι, όπως τους χαρακτηρίζουν διάφοροι συγγραφείς. Και η δεύτερη διαφορά δεν ήταν όλοι οι Κουτσόβλαχοι και οι Αρβαντόβλαχοι μόνον ποιμένες. Ασκούσε και άλλα επαγγέλματα ένας μεγάλος αριθμός από αυτούς. Ήταν αγωγιάτες, σαμαράδες, τυροκόμοι, έμποροι, κατ' επάγγελμα Βοσκοί (ιδιαίτερα οι Αρβαντόβλαχοι).
Η Αγγελική Χατζημιχάλη στους "ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΥΣ" της Α' τα -πρώτο μέρος - σελ. hj γράφει ότι οι τρεις αδελφοί Μακρυγιάννη, Κατσαντώνης, Λεπενιώτης και Χασιώτης ήταν συγγενείς των Συκάδων, παραπέμποντας στη σελίδα 112 του ίδιου βιβλίου, στην οποία αναγράφεται: "Διότι διωκόμενοι οι νέοι Καπεταναίοι από τους συγγενείς των Συκάδων Κατζιαντωναίους Και σημειώνει ο Γ. Βλαχογιάννης στη σημ. 1 της ίδιας σελίδας "Οι Συκάδες είχαν κάποια συγγένεια με τους Κατσαντωναίους και οι δύο αυτές οικογένειες ήτανε Σαρακατσάνοι".
Ο Πέτρος Σπανδωνίδης στο έργο του "ΟΙ ΚΑΕΦΤΑΡΜΑΤΩΛΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥΣ" στον πρόλογο του ( σελ. 9 - 117) και ειδικότερα στη σελ. 84, που αναφέρεται και στην οικογένεια των Συκάδων ή Βλαχόπουλων αναγράφει τα εξής:
"Οικογένεια αρματολών από το Καρπενήσι ( Τμήμα Βλάχου). Ο Συκάς, σαρακατσιάνος, είχε τέκνα τους Αλεξανδρή, Κωνσταντίνο Διαμαντή και Τριάντο, που έδρασαν από το 1760-1790. Γιοί του Τριάντου ήταν οι Κώστας, Παναγιώτης και Δήμος (1780-1800), δολοφονήθηκαν από τους Κοντογιανναίους. Από τους Συκάδες διακρίθηκε ο Αλεξανδρής με πρωτοπαλλήκαρο το Δίπλα Ζυγιώτη. Πέθανε στα 1788. Τον Αλεξανδρή διαδέχθηκε ο γιος του Δήμου Συκά Βλαχογιώργος, που σκοτώθηκε από τον Καρακίτσο. Από τα άλλα παιδιά του Δήμου ο Νίκος πήρε το τμήμα του Βλάχου. Ο Ασπρογιάννης του Σολοβάκου, ο Λάμπρος τα Πολιτοχώρια...... Ο
Αλεξάκης γιος του Νίκου αποφάσισε τότε να διεκδικήσει τα δικαιώματα του στο αρματολίκι...... Στα 1816 ο Αλής θέλοντας να σχηματίσει τακτικό στρατό κάλεσε τον Αλεξάκη στην υπηρεσία του και ύστερα από λίγο καιρό του έδωσε το καπετανάτο του τμήματα του Βλάχοι (1819)....."
Στη σελίδα 84 του ίδιου έργου του ο Π. Σπανδωνίδης γράφει ότι "ο Στρογγυλής Στουρνάρης (1760-1800) ήταν" σαρακατσιάνος κτηνοτρόφος στη δυτική πλευρά της Πίνδου". Είχε αδελφό τον Ευθύμιο Στουρνάρη ( 1780-1812), ο οποίος "μαζί με τον αρματολό του Μετσόβου Δεληγιάννη, σαρακατσιάνο επίσης όπως και ο Στουρνάρης" δεν συμφωνούσε με την επαναστατική κίνηση που διενεργούσε ο Μπλαχάβας...". Και συνεχίζει ο Π. Σπανδωνίδης: "Τον Ευθύμιο διαδέχθηκε ο Νικόλαος Στουρνάρης που κατά το 1821 ύψωσε τη σημαία της επαναστάσεως ,
Ο Ευρυτάνας ιστορικός και συγγραφέας Μάρκος Γκιόλιας στο έργο του «Ιστορία της Ευρυτανίας τους νεότερους χρόνους (1393-1821)» σελ. 249-250 γράφει: «Από τα μέσα του ΙΗ' αιώνα στο αρματολίκι του Καρπενησίου κυριαρχούν οι Συκάδες. Είναι Σαρακατσιάνοι τσελιγκάδες από τα Βλαχοχώρια της περιοχής, συγγενείς των Κατσαντωναίων».
Η μαρτυρία αυτή του ιστορικού Μάρκου Γκιόλια έχει ιδιαίτερη σημασία. Μας αποτυπώνει στο Βιβλίο του την παράδοση του Ευρυτανικού λαού. Και αυτό έχει Βαρύνουσα αξία γιατί οι Συκάδες ήταν αρματολοί του Καρπενησίου. Το ότι δε λέγονταν Συκάδες και μετονομάσθηκαν σε Βλαχόπουλους ίδετε και τόμος ΙΑ' σελ. 418 της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους» στην οποία παραπέμπει και ο Νίκος Μέρτζος.
Δεν νομίζω ότι πρέπει να αναφερθώ και σ' άλλα αποδεικτικά στοιχεία για τη Σαρακατσιάνικη καταγωγή του Αλεξάκη Βλαχόπουλου ή Συκά.
Είναι αρκετά για όσους σέβονται και υπηρετούν την ιστορική αλήθεια.
Από το βιβλίο του Νίκου Κατσαρού, «Σαρακατσιάνοι και Αρμάνοι – Οι Βλάχοι»