Στο πρόγραμμα εκδρομής διαβάζω: «…σε όποιο μέρος του κόσμου κι αν ταξιδέψω, η Αβάνα θα ΄ναι πάντα μέσα στην καρδιά μου…». Λόγια του Χέμινγουέϊ για την πόλη όπου έζησε χρόνια. Αυτό που παραλείπουν να αναφέρουν είναι πως περιγράφει την Αβάνα πριν την επανάσταση… Επίσης στο πρόγραμμα: «…η Αβάνα είναι η ερωμένη του χρόνου…». Κάθε χρόνο πέφτουν περίπου 30 νεοκλασικά κτίρια!!!
Το Σάββατο 03/03/2007 στις 5:30 τα ξημερώματα, δεκαπέντε άνθρωποι, τέσσερις παρέες, από τρεις διαφορετικές περιοχές της Ελλάδος, συναντηθήκαμε στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος με προορισμό την Κούβα. Διοργανωτής του ταξιδιού, το τουριστικό γραφείο Versus Travel. Ώρα αναχώρησης 7:00, με την ισπανική αεροπορική εταιρία IBERIA. Ενδιάμεσος σταθμός το αεροδρόμιο της Μαδρίτης. Επτά ώρες αναμονή μέχρι να πάρουμε την πτήση για Αβάνα. Το κενό των πτήσεων το εκμεταλλευτήκαμε για μια βόλτα στην πόλη της Μαδρίτης. Οι άλλοι προτίμησαν την οργανωμένη από το τουριστικό γραφείο ξενάγηση με 45 Ε κατ’ άτομο. Εγώ με το Θανάση δώσαμε ένα μέρος απ’ αυτά τα χρήματα για την μετάβασή μας στο κέντρο στο κέντρο της πόλης, με τη συγκοινωνία, τον καφέ στον τελευταίο όροφο πολυκαταστήματος με πανοραμική θέα στην πόλη, για κάποια ψώνια και για φαγητό στην πλατεία Sol στο κέντρο της πόλης. Η Μαδρίτη μια ευρωπαϊκή πόλη, με τους πεζόδρομους, τα πολυκαταστήματα, το Metro με πολλές γραμμές και με σταθμούς μεταβίβασης σε αστικά και υπεραστικά λεωφορεία.
Αξιοθέατα, που προλάβαμε να δούμε: το παλάτι, ο καθεδρικός ναός με το άγαλμα του Πάπα Ιωάννη Παύλου, η πλατεία δημαρχίας και η παλιά πόλη, με τα σοκάκια της και το καλοδιατηρημένα νεοκλασικά κτίρια. Εντύπωση τα πολλά μικρά καγκελόφρακτα μπαλκόνια! Τα πολυκαταστήματα διασκορπισμένα μέσα στην πόλη, χωρίς να χαλάνε την εικόνα της. Από το μεσημέρι, οι μπυραρίες γεμάτες με ζωηρό κόσμο!
Επιστροφή στο αεροδρόμιο με Metro μέχρι την Πλατεία Αμερικής και στη συνέχεια με το 204 λεωφορείο. Στον σταθμό του Metro αποπειράθηκαν, δυο μελαχρινοί, μάλλον αραβικής καταγωγής, να μου αρπάξουν την τσάντα. Εντύπωση επίσης μας έκανε το αεροδρόμιο. Τεράστιο, αλλά λειτουργικό. Πολλά τμήματα των βοηθητικών χώρων βρίσκονται ακόμα υπό κατασκευή.
Στις πέντε το απόγευμα πτήση προς Αβάνα. Το τοπίο γύρω από τη Μαδρίτη έμοιαζε ελληνικό. Δέκα ατελείωτες ώρες πτήσης!!! Άφιξη στην Αβάνα 22:00 τοπική ώρα. Εντύπωση μας έκαναν οι πολλοί υπάλληλοι με διάφορες στολές που περιφέρονταν στους χώρους του αεροδρομίου. Εντύπωση τους έκανε η Γιώτα, από την ομάδα μας, με το λευκό παλτό της! Οι ουρές στον έλεγχο διαβατηρίων ατελείωτες! Φωτογραφίζουν τον κάθε επισκέπτη και η φωτογραφία του αποθηκεύεται στον υπολογιστή μαζί με τα άλλα στοιχεία του. Κρατάνε το ένα απόκομμα της βίζας. Το άλλο κατά την έξοδο από τη χώρα. Έτυχε μόνο στη Λίτσα να της ελέγξουν τη βαλίτσα. Έπρεπε να την περιμένουμε. Συνάλλαγμα κάναμε στις τράπεζες που ήταν μετά τον έλεγχο. 1 Ευρώ για 1,17 CUC. Είναι το τουριστικό Πέσος το οποίο καθιερώθηκε για την συναλλαγή των τουριστών μετά την απαγόρευση των συναλλαγών με αμερικάνικα δολάρια. Στην έξοδο μας περίμενε η Θάλεια, η αρχηγός της εκδρομής. Μετάβαση στο ξενοδοχείο Melia Kochiba, με λεωφορείο. Οδηγός μας ο Χοσέ, θα τον έχουμε και τις επόμενες μέρες.
Με τον φίλο μου και συνταξιδιώτη μου Θανάση, κάναμε μια βόλτα, να ξεμουδιάσουμε από το πολύωρο ταξίδι, στην προκυμαία, που ήταν απέναντι από το ξενοδοχείο μας. Μας εντυπωσίασε η μάζωξη πολλών ανθρώπων, κατά μήκος της προκυμαίας, μέχρι αργά το βράδυ. Τα ποτά τους ακουμπισμένα στο τσιμέντο! Άλλοι αγκαλιασμένοι, άλλοι ξαπλωμένοι, πολλοί συζητώντας, και άλλοι παίζοντας!
Την επόμενη μέρα, οι περισσότεροι, ξυπνήσαμε πολύ νωρίς. Το βιολογικό ρολόι..! Μετά από ένα πλούσιο πρωινό, αναχωρήσαμε στις 10:00 για μια περιήγηση στην Αβάνα. Πρώτος προορισμός η πλατεία επανάστασης. Καθ’ οδόν βλέπαμε τα νεοκλασικά κτίρια. Η μάλλον το κατάντημα των κτιρίων. Μοιάζανε εγκαταλειμμένα, αλλά με έκπληξη διαπιστώναμε πως κατοικούνται!!! Δεν ξέρω βέβαια αν το ρήμα ταιριάζει για να περιγράψει την πραγματικότητα! Ο κόσμος ελαφρά ντυμένος. Οι άντρες με ένα T-shirt ή κοντομάνικο πουκάμισο και πανταλόνι, οι γυναίκες επίσης με T-shirt και φούστα ή πανταλόνι. Τα λιγοστά Cafe που βλέπαμε, με λίγα, πολύ λίγα τραπέζια και πλαστικές καρέκλες ή πάγκους. Οι λιγοστοί άνθρωποι με ένα κουτί ποτού στο χέρι. Φαίνονται λαλίστατοι! Μοιάζουν να μιλάνε όλοι μαζί! Πρώτη στάση στην πλατεία επανάστασης. Μια κακοασφαλτοστρωμένη έκταση. Τριγύρω τα υπουργεία, λίγο πιο πέρα τα γραφεία του κόμματος. Δεσπόζει το μνημείο της επανάστασης και μπροστά του, το τεράστιο άγαλμα του Χοσέ Μαρτίν. Ένα άγαλμα το οποίο στη συνέχεια θα το δούμε, σε κάθε μέγεθος, σε πολλές πλατείες πόλεων και αυλές σπιτιών. Μπροστά από το μνημείο αυτό, στήνεται κάθε χρόνο, την ημέρα εορτασμού της επανάστασης, η εξέδρα για τις ομιλίες του Κάστρο. Στην απέναντι πλευρά της πλατείας, στον τοίχο ενός υπουργείου, η προτομή του Τσε Γκεβάρα. Μετά από μια βόλτα στην πλατεία, για να φωτογραφίσουμε και να φωτογραφηθούμε, επισκεφτήκαμε το πρατήριο πώλησης πούρων του εργοστασίου Corona, το οποίο ήταν εκεί κοντά. Οι τιμές ακριβές! Σχεδόν ίδιες μ’ αυτές που βρίσκει κανείς στην Ευρώπη. Έξω από το πρατήριο, διάφοροι λαθροπωλητές πούρων. Τους οποίους θα συναντάμε ξανά και ξανά κατά τις περιηγήσεις μας στην Αβάνα. Όπως μας είχε ενημερώσει η ξεναγός μας, πολλά απ’ αυτά κατασκευάζονται με αποξηραμένα μπανανόφυλλα. Πολλοί από την ομάδα μας αγοράσανε πολλά πούρα, τόσο από το πρατήριο όσο και από τους πωλητές έξω απ’ αυτό. Παραγγελίες γνωστών και συγγενών από την Ελλάδα!
Στη συνέχεια, αφού περιηγηθήκαμε με το λεωφορείο μέσα στην πόλη, βλέποντας διάφορες πλατείες όπως επίσης και το πανεπιστήμιο της Αβάνας, καταλήξαμε στο κέντρο της, στο Καπιτώλιο. Περίτεχνο κτίριο, δίπλα στην επίσης εντυπωσιακή όπερα, απέναντι από εγκαταλειμμένα νεοκλασικά κτίρια. Εγκαταλειμμένα από το κράτος, αλλά όχι και από τους ενοίκους τους. Δεν μπορούσαμε να πιστέψουμε στα μάτια μας, ότι σ’ αυτές τις τρώγλες κατοικούσανε άνθρωποι. Οι μπουγάδες στα μπαλκόνια μαρτυρούσανε πως πίσω από τα καλυμμένα με χαρτόνια και ό,τι βάζει ο νους του ανθρώπου παράθυρα, κατοικούν άνθρωποι. Μας εντυπωσίασε ο διάκοσμος του Καπιτωλίου και ο χρόνος αποπεράτωσης. Χρειάστηκαν μόνο 3 χρόνια και 3.000 εργαζόμενοι, για την κατασκευή αυτού του εντυπωσιακού κτιρίου!!! Η αίθουσα της βουλής άθικτη. Ο μόνος χώρος που δεν υπέστη βανδαλισμούς κατά την είσοδο του όχλου στο Καπιτώλιο, το Γενάρη του 1959. Οι τοίχοι των διάφορων χώρων ζωγραφισμένοι με διάφορα θέματα. Για την κάθε αίθουσα ξεχωριστό. Η κεντρική είχε θέματα από το Βατικανό. Στη συνέχεια, πεζή στα στενά της παλιάς πόλης. Είδαμε για άλλη μια φορά, από κοντά, την εγκατάλειψη των παλαιών κτιρίων. Είδαμε το κτίριο όπου στεγάζεται ο ραδιοφωνικός σταθμός της Αβάνας. Ένα καλά διατηρημένο νεοκλασικό κτίριο. Περάσαμε έξω από το Μητροπολιτικό Ναό. Καθίσαμε στα τραπεζάκια της πλατείας μπροστά από το ναό. Είδαμε το μπαρ όπου ο Χεμινγουέη έπινε το Mohito του. Επισκεφτήκαμε το μουσείο Havana Club. Καταλήξαμε σε παράνομο, ιδιωτικό, φαγάδικο. Paladar, μας το είπε η ξεναγός μας πως τα λένε. Είναι άνθρωποι που έχουν πρόσβαση σε τρόφιμα και διοργανώνουν γεύμα για συγκεκριμένο αριθμό ανθρώπων, μετά από συνεννόηση. Φάγαμε αστακό ψητό στο φούρνο, γλυκοπατάτες, σαλατικά ψιλοκομμένα, γαρίδες βραστές και ρύζι μαγειρεμένο μαζί με μαύρα φασόλια.
Είκοσι CUC το άτομο. Τα ποτά, μπύρα κι αναψυκτικά, 1,5 CUC. Ήταν μια ξεχωριστή εμπειρία! Μας έκανε όλους να μακαρίζουμε την τύχη μας, που δεν ζούμε σ' αυτή τη τη χώρα. Όπως μας εξήγησε η ξεναγός μας, για να κάνει κανείς αυτή τη δουλειά, πρέπει να είναι δικτυωμένος τόσο με ανθρώπους που έχουν πρόσβαση στα τρόφιμα, όσο και με την αστυνομία, για να τους προστατεύει. Με το αζημίωτο βέβαια! (Κατά την είσοδό μας είδαμε δυο αστυνομικούς απ’ έξω) Συνήθως οι ιδιοκτήτες είναι άνθρωποι οι οποίοι, όταν το 1993 δόθηκε η δυνατότητα της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, είχαν ανοίξει εστιατόρια. Όταν το 1996, η κυβέρνηση, κρατικοποίησε και πάλι αυτές τις επιχειρήσεις, αυτοί, έχοντας την εμπειρία και τις προσβάσεις, δημιουργήσανε τέτοια φαγάδικα. Δηλαδή με λίγα λόγια, μια τεράστια παραοικονομία!!! …Και πως μπορεί να είναι διαφορετικά, όταν ο μηνιαίος μισθός είναι μόλις δέκα Ευρώ και το κόστος ζωής, στην ελεύθερη αγορά, όσο και στην χώρα μας!!!Στη συνέχεια επιστροφή με ταξί στο ξενοδοχείο για σιέστα (μεσημεριανός ύπνος).
Το βράδυ, με Minibus, μετάβαση στο ξενοδοχείο National, για να παρακολουθήσουμε το πρόγραμμα του καμπαρέ Παριζιέν. Ένα μουσικοχορευτικό θέατρο, όπου βάζοντας πολλή φαντασία -αφού δεν καταλαβαίναμε τη γλώσσα- προσπαθήσαμε να καταλάβουμε την παράσταση. Μια αναδρομή στην ιστορία της Κούβας. Πρώτα οι ιθαγενείς, στη συνέχεια οι Ισπανοί, η έλευση των σκλάβων, οι Άγγλοι, οι Αμερικανοί κλπ. Το ξενοδοχείο National, κτισμένο από αμερικανική εταιρία, το 1930, ένα αξιόλογο κτίριο, μάρτυρας της τεχνοτροπίας και της χλιδής εκείνης της εποχής. Αργότερα στο Havana Cloub, δίπλα στο ξενοδοχείο μας, για ένα Mohito. Κοκτέιλ με ρούμι, φύλλα δυόσμου κ.α. Εντυπωσιακός ο χορός Salza με τα διάφορα κόλπα του! Τα κορίτσια να κουνάνε τους γοφούς με μοναδικό τρόπο! Σε διπλανά τραπέζια ηλικιωμένοι κύριοι με νεαρά κορίτσια! ! Τα κορίτσια φαινόταν συνοδοί τους χωρίς κάτι πρόστυχο στην συμπεριφορά τους. Κάνουν πολύ καλά τη δουλειά τους! Όλοι μέσα στη χαρά! Οι μεν για την παρέα και οι δε για τα χρήματα! Καλύπτει ο ένας τις ανάγκες του άλλου! Η Φραγκίσκα, από την παρέα μας, πολύ ευχαρίστως, θα εκσφενδόνιζε το σταχτοδοχείο στα κεφάλια αυτών των «παιδεραστών», όπως τους χαρακτήριζε. Δεν είχε όμως δίκιο. Δεν προκαλούσαν με την συμπεριφορά τους.
Δευτέρα 05.03.07
Μετά το πρωινό, ελεύθερη μέρα για περιήγηση στην πόλη. Η κάθε παρέα ξεχωριστά. Εμείς και πάλι στο κέντρο της πόλης για μια βόλτα στα σοκάκια της παλιάς πόλης. Σε πολλά κτίρια γίνονται εργασίες συντήρησης. Μερικά έχουν ήδη αναπαλαιωθεί από ξένες εταιρίες και χρησιμοποιούνται ως ξενοδοχεία. Τα κτίρια που χρησιμοποιούνται από κρατικές υπηρεσίες, διατηρημένα. Όσα έχουν δοθεί για κατοικίες, έχουν το κακό τους το χάλι. Και πάλι η έκπληξη σε τι τρώγλες μπορεί να κατοικεί ο άνθρωπος!!! Περπατήσαμε σε έναν κατάμεστο πεζόδρομο. Μια κυρία μου ζήτησε το στυλό που εξείχε από την τσέπη του πουκαμίσου μου. Τον έδωσα ευχαρίστως. Δεν φάνηκε επαιτεία! Έχουν έναν δικό τους τρόπο οι Κουβανοί, πρόσχαρο θα έλεγα! Σε μια ισόγεια αίθουσα, δίπλα στον πεζόδρομο, έκανε μια τάξη του Δημοτικού Σχολείου το μάθημά της. Τα παιδιά καθόταν με την πλάτη στα ανοικτά παράθυρα, ο πίνακας και η δασκάλα, απέναντι. Είναι ενταγμένο κι αυτό στην τουριστική «βιομηχανία» της χώρας, μας εξήγησε η ξεναγός μας. Είχαμε επίσης την ευκαιρία να επισκεφτούμε τον καθεδρικό ναό. Πολύ καλά διατηρημένος ο εσωτερικός του χώρος! Βρεθήκαμε και πάλι έξω από το Καπιτώλιο. Το περιτριγυρίσαμε. Θαυμάσαμε τα έργα των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Πίσω από το κτίριο το εργοστάσιο πούρων Παρτάγας. Επισκεφτήκαμε το πρατήριο. Όλα πανάκριβα. Πολλά μέσα σε περίτεχνες κασετίνες. Μέχρι και πάνω από 2.000 Ευρώ για 25 πούρα. Έξω από το εργοστάσιο και πάλι οι λαθροπωλητές πούρων, να προσπαθούν να μας πείσουν να τους ακολουθήσουμε στο δικό τους, παράνομο, μαγαζί. Υπόσχονται γνήσια πούρα σε πολύ φθηνές τιμές. Δεν μας ενδιέφερε. Μπήκαμε στην είσοδο της όπερας. Θαυμάσαμε τον διάκοσμο και την μαρμάρινη γυριστή, διπλή σκάλα. Ο φύλακας δεν μας άφησε να μπούμε πιο μέσα.
Μετάβαση με ταξί στην πλατεία Copelia, για το περίφημο παγωτό. Το ζαχαροπλαστείο κάθε Δευτέρα κλειστό. Συμβιβαστήκαμε με ένα παγωτό χωνάκι από τους υπαίθριους πωλητές που είναι στις τέσσερις γωνίες της πλατείας. Μας είπαν πως είναι το ίδιο με του κεντρικού ζαχαροπλαστείου. Τίποτε το ιδιαίτερο. Ένα παγωτό κρέμα, όπως και όλα τα άλλα! Εδώ οι πολυκατοικίες σύγχρονες, όπως και στους περισσότερους περιφερειακούς Δήμους. Δεν παρουσιάζουν κάποιο ενδιαφέρον. Στα τζάμια των παραθύρων χιαστί κολλητικές ταινίες συσκευασίας. «Για προστασία από τους τυφώνες», μας είχε εξηγήσει η ξεναγός μας. Στις κεντρικές εισόδους, επίσης εικόνα εγκατάλειψης. Οι άνθρωποι εδώ, αντίθετα με το κέντρο, λευκοί οι περισσότεροι. Πιο κάτω, υπαίθρια αγορά με είδη λαϊκής τέχνης. Ευκαιρία για αγορά δώρων. Κατηφορίσαμε τον κεντρικό δρόμο πεζή. Κουρασμένοι, σταματήσαμε ένα ταξί και επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο. Κολύμβηση για χαλάρωμα στην πισίνα του ξενοδοχείου, μεσημεριανό ύπνο.
Το βράδυ, όλη η ομάδα, μεταβήκαμε, με αυτοκίνητα αντίκες, στο κέντρο της πόλης, για φαγητό μετά μουσικής. Οι ψύχραιμοι της παρέας ανέβηκαν στο ανοικτό! Το φαγητό ψάρι, το κρασί λευκό Χιλής… Μάλλον νηστικοί φύγαμε! Και πάλι κουβανέζικη μουσική. Χορευτές τα δύο αδέλφια. Στη συνέχεια σηκώσανε και τον κόσμο να χορέψει μαζί τους. Η Θάλεια μου έδειξε τα βήματα του Salza και χορέψαμε για λίγο. Μου άρεσε! Αργότερα και πάλι για ποτό στο club, δίπλα στο ξενοδοχείο. Και πάλι κουβανέζικη και μοντέρνα μουσική, τριγύρω το ίδιο θέαμα. Ύπνος λίγος! Δεν προσαρμόζεται εύκολα ο οργανισμός!!! …Επτά ώρες διαφορά με την Ελλάδα!
Τρίτη 06.03.2007
Νωρίς το πρωινό για να προλάβουμε να φύγουμε για την εκδρομή που προγραμματίσαμε. Μόνο οι οκτώ από την ομάδα. Οι άλλοι θέλανε «να χορτάσουνε την Αβάνα». Με 50΄ καθυστέρηση ξεκινήσαμε για Las Terazas. Δεξιά και αριστερά της λεωφόρου που οδηγούσε στην έξοδο προς τον αυτοκινητόδρομο ξένες πρεσβείες και έδρες ξένων εταιριών. Τα μόνα κτίρια που θυμίζανε Ευρώπη και άλλες αναπτυγμένες χώρες. Η λεωφόρος επίσης με σήμανση και φανάρια και νησίδα με λουλούδια. Εντυπωσιακή! Ο αυτοκινητόδρομος χωρίς καμία σήμανση και διαχωριστικά. Στη διαδρομή βλέπαμε κατά μήκος του δρόμου διάφορους να σηκώνουν το χέρι για οτοστόπ. Μερικοί κρατούσαν και χαρτονομίσματα, για να κάνουν γνωστή την πρόθεσή τους να πληρώσουν για την μεταφορά τους. Στα μισά της διαδρομής κάναμε διάλειμμα σε ένα κιόσκι για καφέ. Ωραίο μέρος! Τα προϊόντα, όπως παντού, περιορισμένα. Στην αλλαγή της βάρδιας πρέπει να μετρηθούνε. Ακόμα και για τα ποτά υπάρχει ειδική μεζούρα για ακριβή μέτρηση κατά την παράδοση και παραλαβή! Συνολική διάρκεια ταξιδιού 1 ώρα. Φτάσαμε στον πρώτο σταθμό του προορισμού μας, όπου μας περίμενε ο ειδικός, για την περιοχή, ξεναγός. Ένα ποτό στο υπαίθριο μπαρ, ενώ ένα γκρουπ μουσικών μας συνόδεψε με ντόπια μουσική. Στο τέλος αγοράσαμε και τα cd τους. Μετά από μια μικρή βόλτα στην τεχνητή λίμνη που ήταν πιο κάτω, για φωτογραφίσεις, ξαναμπήκαμε στο λεωφορείο και συνεχίσαμε προς τον τελικό προορισμό μας που ήταν μια αναδασωμένη περιοχή όπου θα βλέπαμε και ένα υπαίθριο μουσείο επεξεργασίας καφέ. Κάτι σαν αλώνι για την αποφλοίωση και το στέγνωμα του καφέ. Η περιοχή ωραία! Εντύπωση μας έκανε το ξενοδοχείο το οποίο κτίστηκε ανάμεσα στα δέντρα, τα οποία ενσωμάτωσαν στο κτίριο. Η τεχνητή λίμνη στην κοιλάδα και η τροπική βλάστηση συμπλήρωναν την εικόνα. Στη συνέχεια σε άλλη περιοχή με πολλά νερά και δυνατότητα κολύμβησης. Η Γιώτα δεν έχασε ούτε αυτή την ευκαιρία. Εφαρμόζοντας πλήρως το πρόγραμμα της ημερήσιας εκδρομής, βούτηξε στα νερά της λιμνούλας. Μάλλον την επηρέασε ο ξεναγός που μας είπε πως με μισή ώρα κολύμβηση στα νερά γίνεσαι 10 χρόνια νεότερος! Είχε και το παλτό της μαζί της! Δεν κινδύνευε να κρυώσει. Η αλήθεια είναι πως το βράδυ ξεφάντωσε με Rock 'n' Roll. Για γεύμα, το οποίο συμπεριλαμβανότανε στο πρόγραμμα εκδρομής, μας πήγανε στην ανακαινισμένη αποθήκη του καφέ. Ένα πέτρινο κτίριο με ψηλή σκεπή. Μας στρώσανε στην βεράντα. Για φαγητό, κοτόπουλο και ρύζι με μαύρα φασόλια. Είναι το εθνικό τους φαγητό φαίνεται! Και πάλι μια μουσική μπάντα συνόδευε το γεύμα μας. Φραγκόκοτες, γαλοπούλες και άλλα πτηνά περιφέρονταν και έτρωγαν τα ψίχουλα που τους πετούσαμε. Μετά το γεύμα, ξενάγηση στο χώρο επεξεργασίας του καφέ. Φωτογράφηση στην ρόδα που χρησιμοποιούσαν για την αποφλοίωση του καφέ. Σε ένα δέντρο, ξεναγός, μας έδειξε φωλιά τερμιτών. Παντού τροπική βλάστηση. Αργότερα επιστροφή και πάλι στην Αβάνα. Άφιξη στο ξενοδοχείο 15:30. Μεσημεριανός ύπνος (σιέστα). Το βράδυ, μετά το δείπνο στο ξενοδοχείο, και πάλι στο Havana Club, δίπλα στο ξενοδοχείο μας, για ποτό και χορό. Δύο από την ομάδα μας κλινήρεις με συμπτώματα δηλητηρίασης. Ας είναι καλά όμως η Γιώτα! Η Μάνα του Λόχου! Για κάθε περίπτωση είχε και τα κατάλληλα γιατροσόφια! Και τι δεν περιείχε αυτή η βαλίτσα της!!!
Τετάρτη 07.03.2007
Πρωινό ξύπνημα. Τις αποσκευές μας μπροστά στην πόρτα από τις 7:00, στα γρήγορα πρωινό και άμεση αναχώρηση με το λεωφορείο. Πρώτος σταθμός το εργοστάσιο πούρων Corona. Το Partagas ήταν στο πρόγραμμα, αλλά στο Corona μας δέχτηκαν. Περιήγηση στους χώρους του εργοστασίου και στις διάφορες φάσεις κατασκευής πούρων. Διαλογή και ταξινόμηση των φύλλων καπνού, δημιουργία του εσωτερικού των πούρων, περιέλιξη, συσκευασία κλπ. Η κάθε μάρκα έχει τις λεπτομέρειές της. Το μήκος, σε ποιο σημείο θα τοποθετηθεί η ετικέτα κλπ. Η κάθε ετικέτα συλλεκτικό κομμάτι! Κάθε εργαζόμενος κατασκευάζει 100 πούρα ημερησίως. Οι εργαζόμενοι μπορούν να καπνίζουν, κατά τη διάρκεια της εργασίας όσα πούρα θέλουν. Είδαμε κάποιους να κάθονται στην άκρη και να καπνίζουν. Άλλοι, με το πούρο στο στόμα, ενώ εργαζόταν. Η φωτογράφηση απαγορευόταν. Ολοκληρώσαμε την περιήγηση στο εργοστάσιο και κατευθυνθήκαμε προς το λεωφορείο για τη συνέχιση του ταξιδιού. Στην πόρτα περίμενε το επόμενο γκρουπ για να ενημερωθεί κι αυτό με τη σειρά του, για την κατασκευή πούρων. Κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα όνομα για το συγκεκριμένο προϊόν και πουλάνε ακόμα και την κατασκευή του για «αξιοθέατο»!!!
Επόμενος προορισμός η φάρμα κροκοδείλων στο Guama. Είναι κοντά στον κόλπο των χοίρων, όπου έγινε η αποτυχημένη απόβαση των εξόριστων Κουβανών, με τη βοήθεια των Αμερικανών. Κατά μήκος του δρόμου, παντού στήλες με τα ονόματα των Κουβανών που χάσανε τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της μάχης αυτής. Στο πρόγραμμα της εκδρομής διαβάζω: «Σίγουρα αυτή η περιοχή θα ελκύσει όλους όσους τους συγκινεί η φύση, μια και αυτή η γωνιά της Καραϊβικής είναι ένα τεράστιο εθνικό πάρκο με τροπικά δάση και τη μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη του νησιού…» και επίσης «…μια εξερεύνηση στην περιοχή…» υπόσχεται το πρόγραμμα! Το μόνο που είδαμε εμείς ήταν μια ανούσια πορεία, ανάμεσα σε φυτείες ζαχαροκάλαμου. Η φάρμα κροκοδείλων ήταν μια λασπόλιμνη με πολλούς κροκοδείλους να λιάζονται γύρω της. Το εστιατόριο γεμάτο τουρίστες. Η καρύδα, για να πιούμε τον άνοστο γλυκό ζωμό της 3,5 CUC! Πάνω Aπό 3 ευρώ. Το φιλέτο από κροκόδειλο, που πρότεινε ο Θανάσης, δεν μ’ ενδιέφερε. Του σάντουιτς, με χοιρινό και τυρί, κάτι του έλειπε. Το τυρί φαινότανε… τα λεπτά διαφανή κομματάκια ήταν μάλλον το χοιρινό! Τουλάχιστον δεν μας πείραξε!
Συνεχίσαμε το ταξίδι μας για την πόλη Cien Fuegos. Μέσα από απέραντες φυτείες ζαχαροκάλαμου και λιβαδιών με βοοειδή και άλλα ζώα. Τα πρόβατά τους με κοκκινωπό τρίχωμα. Περνώντας από τα διάφορα χωριά, βλέπαμε εικόνες από τη ζωή τους. Τα σπίτια τους παράγκες! Σε μερικές μπροστά το αγαλματάκι του Χοσέ Μαρτίν. Πολλοί άνθρωποι σε ουρές, περιμένανε την σειρά τους για το «δελτίο»! Άλλοι, καθισμένοι οπουδήποτε, σε μικρές ομάδες, συζητούσαν. Τελικά ποια ελευθερία κέρδισαν αυτοί οι άνθρωποι με την «επανάστασή» τους!!! Αντί να γίνουν οι σκλάβοι νοικοκυραίοι γίνανε οι νοικοκυραίοι σκλάβοι! Από τα βοοειδή που βόσκουν στα απέραντα λιβάδια, δεν γεύονται τίποτε οι Κουβανοί. Είναι όλα για τον τουρισμό και για εισαγωγή συναλλάγματος! …Και για την παραοικονομία βέβαια! Το λίγο κρέας που δικαιούνται οι Κουβανοί, είναι χοιρινό ή κοτόπουλο.
Το Cienfuegos, μια πόλη λιμάνι. Δεν είδαμε πολλά κατεστραμμένα κτίρια. Μάλλον διατηρημένα θα έλεγα! Τουλάχιστον στο κέντρο που περιηγηθήκαμε. Το θέατρο, κατασκευασμένο το 1889, περίτεχνο! Τα θεωρεία του και η πλατεία, όπως είχαν κατασκευαστεί τότε. Τα κτίρια γύρω από την πλατεία, δημόσια και αρχοντικά, επίσης καλοδιατηρημένα, μάρτυρες ενός κοσμοπολίτικου παρελθόντος. Η πόλη ιδρύθηκε πριν από 150 χρόνια από Γάλους καλλιεργητές ζαχαροκάλαμου. Έτσι εξηγούνται και οι πολλοί ξανθοί και γαλανομάτες κάτοικοι. Στην πορεία μας για να βγούμε από την πόλη, περάσαμε από ένα κτίριο, κτισμένο σε συνδυασμό ισπανικής και αραβικής αρχιτεκτονικής. Λειτουργεί σαν εστιατόριο, δίπλα σε ένα μοντέρνο ξενοδοχείο, κοντά στη θάλασσα. Το κοιμητήριο της πόλης, αντίγραφο του Παρθενώνα. Η αστική συγκοινωνία, με κάρα.
Και πάλι μέσα από φυτείες ζαχαροκάλαμου συνεχίσαμε το ταξίδι για Trinidad. Μια από τις πρώτες κωμοπόλεις που ίδρυσαν οι Ισπανοί στις αρχές που 16ου αιώνα. Φτάσαμε στο ξενοδοχείο μας, το Trinidad del Mar, αργά το απόγευμα. Μόλις που προλαβαίναμε για μια βουτιά στη θάλασσα, για ξεμούδιασμα από το πολύωρο ταξίδι. Η παραλία τροπική, με τους φοίνικες και την ψιλή άμμο! Η επαφή με το νερό ευχάριστη. Βγήκαμε σούρουπο. Μετά το δείπνο, θέαμα στο προαύλιο του ξενοδοχείου. Ζογκλέρ, ταχυδακτυλουργός και μπαλέτο.
Πέμπτη 08.03.2007
Αναχώρηση αμέσως μετά το πρωινό για περιήγηση στην πόλη Trinidad. Η κατάντια της ανθρώπινης προσωπικότητας!!! Περνούσαν καλά, μας είπε η ξεναγός μας, όσο επέτρεπαν και σ’ αυτούς να καλλιεργούν ζαχαροκάλαμο. Επειδή όμως η κυβέρνηση θεώρησε πως είναι ασύμφορη η παραγωγή εκεί, μετέφερε την παραγωγή μόνο στο Cienfuegos. Οι άνθρωποι τώρα ασχολούνται με την κατασκευή ειδών λαϊκής τέχνης. Έξω από το εργαστήριο κεραμικής που ήταν ο πρώτος σταθμός μας στην πόλη, μας περίμεναν ρακένδυτες γυναίκες και μας παρακαλούσανε για ένα σαπούνι, μια καραμέλα και ό,τι άλλο μπορούσαμε να δώσουμε. Είχαμε ενημερωθεί γι’ αυτό και είχαμε μαζί μας τα σαπούνια και αφρόλουτρα από τα ξενοδοχεία. Οι γυναίκες της παρέας είχαν καραμέλες και τις μοίρασαν. Πολλές γυναίκες πωλούσαν για ένα cuc, λίγο λιγότερο από ένα Ευρώ, τα τοπικά τετραπλά κολιέ, κατασκευασμένα από θαλασσινούς σπόρους. Λένε πως φέρνουν τύχη! …Στους ίδιους όμως δεν φαίνεται να την φέρανε!!! Ξαφνικά χάθηκαν από μπροστά μας! Μετά από λίγο φάνηκε μοτοσικλετιστής της αστυνομίας! «Έπεσε σύρμα..!» Στο κέντρο της πόλης, όλα τα στενά δρομάκια με πάγκους με είδη λαϊκής τέχνης. Ξυλόγλυπτα, ψάθινα, «κοφτά κεντήματα», κεραμικά, χάντρες με βότσαλα και άλλα ντόπια δημιουργήματα. Σε ένα άθλιο οικόπεδο, μια ομάδα μουσικών, έπαιζε μπροστά σε μερικούς άδειους πάγκους περιμένοντας κοινό για να εισπράξουν κανένα Cuc. Εντύπωση μας κάνανε τα βραχιόλια από επεξεργασμένα και διακοσμημένα πιρούνια. Όσοι ασχολούνται με τον τουρισμό φαίνεται να κερδίζουν το ψωμί τους. Οι υπόλοιποι μοιάζει να το ζητιανεύουν απ’ αυτούς. Στα ράφια των καταστημάτων τους πολύ λίγα προϊόντα! Αναρωτιέται κανείς αν έχει νόημα να είναι ανοικτά! Τα εσωτερικά των σπιτιών πολύ λιτά! Στους απεριποίητους τοίχους κάποιες παλιές φωτογραφίες, τα έπιπλα λίγα, μόνο τα αναγκαία. Δυο τρεις καρέκλες, ένα ντιβάνι, μια τηλεόραση σκεπασμένη!
Λένε πως η Κούβα είναι η χώρα των χαμογελαστών ανθρώπων. Φαίνεται πως αυτό δεν το είπε κανείς στους κατοίκους του Trinidad. Δεν είδα κανέναν να χαμογελά εκεί! Μάλλον απελπισμένα και αδιάφορα βλέμματα είδα. Στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τον επιούσιο, δεν ενδιαφέρονται για την ύπαρξη των άλλων ανθρώπων που περπατούν δίπλα τους. Κάποιοι προσπαθούν να σ’ εμποδίσουν να φωτογραφίσεις την μιζέρια τους.
Στο κέντρο της πόλης και πάλι σημάδια από ένα λαμπρό και κοσμοπολίτικο παρελθόν. Επισκεφτήκαμε το δημοτικό μουσείο Palacio Cantero. Ήταν το αρχοντικό του τσιφλικά Cantero, που είχε στις φυτείες του 8000 σκλάβους. Τα πλούτη του και η χλιδή του, θάμπωσαν τον γιατρό που έφερε από την Ευρώπη και αντί να τον γιατρέψει τον δηλητηρίασε. Έβαλε φαίνεται και η γυναίκα του το χεράκι της… Στη συνέχεια παντρεύτηκε τον γιατρό. Έξη παιδιά είχε από τον πρώτο της άντρα, απόκτησε άλλα οκτώ με το γιατρό! Ο άλλος, γαλλικής καταγωγής τσιφλικάς, που είχε το αρχοντικό του λίγο πιο πάνω, είχε 12000 σκλάβους στις φυτείες του. Μοιράζονταν οι δυο τους τον κάμπο του Trinidad. Όπως μας εξήγησε η ξεναγός μας, όσο μεγαλύτερη η περιουσία του τσιφλικά τόσο μεγάλα και τα παράθυρα του αρχοντικού και ο πύργος στη σκεπή του. Του Γάλλου το αρχοντικό όμως δεν είχε πύργο. Φαίνεται πως αυτό το έθιμο το φέρανε από την Ισπανία. Τόσο τα αρχοντικά όσο και η μητρόπολη, σε σχήμα «καράβι», ήταν γύρω από την πλατεία. Ο «ζωμός των σκλάβων», που μας τράταραν σε ένα καφενείο, ήταν ζωμός ζαχαροκάλαμου με λίγο ρούμι. Μάλλον έτσι ξεκίνησαν και τα κουβανέζικα κοκτέιλ! Το δίνανε λέει, στους σκλάβους για να αποδίδουν. Η Ελένη επέμενε του άντρα της, του Νίκου, να πιει διπλή δόση!
Μετά από μια ώρα περιήγησης στα στενά του κέντρου της πόλης, συνεχίσαμε το ταξίδι για Santa Klara, διασχίζοντας διάφορα χωριά και πολιτείες. Η Sankt Spiritus, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, στην οποία ανήκει και το Trinidad. Και στους δικούς της δρόμους η ίδια εικόνα. Φάλαγγες από κάρα τα οποία εξυπηρετούν την αστική συγκοινωνία. Επίσης τρίτροχα ποδήλατα για τη μεταφορά προσώπων. Πολλοί άνθρωποι σκαρφαλωμένοι στις πλατφόρμες φορτηγών. Τα δημόσια έργα ανύπαρκτα! Καμία υποδομή! Καμία παραγωγική δραστηριότητα!
Στην Santa Klara, επισκεφτήκαμε το μαυσωλείο του Τσε Γκεβάρα. Ο ανδριάντας του πάνω σε ένα κτίριο μνημείο, δίπλα σε κεντρικό δρόμο. Στις αίθουσες του κτιρίου… μουσείο να το πεις; η φωτογράφηση απαγορεύεται. Έτσι το θέλησε η οικογένειά του. Δεν υπάρχει και κάτι ενδιαφέρον να φωτογραφίσεις! Διάφορες φωτογραφίες του -που βλέπεις και σε όλα τα καταστήματα σουβενίρ ανά την Κούβα- τα οδοντιατρικά του εργαλεία και τα όπλα του. Ίσως υπάρχουν επισκέπτες που να βρίσκουν ενδιαφέρον σ’ αυτά. Κάθε τόσο σταματάνε τουριστικά λεωφορεία και άλλα αυτοκίνητα με τουρίστες για να το επισκεφτούνε. Στη συνέχεια επισκεφτήκαμε το σημείο που η ομάδα του Τσε Γκεβάρα, ανατίναξε την αμαξοστοιχία για να απομονώσει τα στρατεύματα του Μπατίστα. Μερικά βαγόνια άναρχα τοποθετημένα να θυμίζουν το συμβάν. Αναρωτιόμαστε τι ενδιαφέρον μπορεί να έχει αυτό! Τελικά δημιουργούν τουριστικό ενδιαφέρον από το τίποτα! Οι δρόμοι κι εδώ με κάρα που πηγαινοφέρνουν τον κόσμο. Τα μοντέρνα αυτοκίνητα, με κόκκινες πινακίδες, για τα ανώτερα στελέχη. Τα λίγα ιδιωτικά, με κίτρινες πινακίδες, στο μαύρο τους το χάλι!
Ατελείωτα χιλιόμετρα μέσα από επαναλαμβανόμενες εικόνες κακομοιριάς, μέσα από πόλεις και χωριά, μέσω Cardenas, την πόλη με σύμβολο το ποδήλατο, φτάσαμε στο Varadero. Μια χερσόνησο 20 χιλιόμετρων, με πλάτος 300-700μέτρα. Ένα τουριστικό γκέτο! Αμέτρητα ξενοδοχεία, με χιλιάδες κλίνες το καθένα παρέχουν, στους επισκέπτες από τις «βοριοημισφαιρήτες» των ανεπτυγμένων χωρών, τη δυνατότητα να βρεθούνε, στο καταχείμωνο των χωρών τους, μερικές ημέρες στον ήλιο. Άνθρωποι που όλες τις μέρες, τρώνε πίνουν –και πίνουν πολύ πανάθεμα τους- και ξαπλώνουν στον ήλιο! Ο αυτοκινητόδρομος που οδηγεί από το αεροδρόμιο στη χερσόνησο των ξενοδοχείων, ο καλύτερος που είδα σε όλη την Κούβα. Δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τους ευρωπαϊκούς!
Το ξενοδοχείο μας το Barcelo Marina Palace, 5 αστέρων. Συνολικά 2.500 κλίνες. Μέχρι να πας από το εστιατόριο στο δωμάτιό σου, ένα κενό το νοιώθεις και πάλι στο στομάχι σου! Η παραλία απέραντη αλλά η θάλασσα ρηχή. Δικαιολογώ τους πολλούς που δεν κολυμπάνε αλλά ξαπλώνουν μόνο για μαύρισμα.
Το βράδυ, μετά το δείπνο, επισκεφτήκαμε ένα υπαίθριο κλαμπ στο κοντινό χωριό, για μουσική και χορό. Οι ντόπιοι όρθιοι στο δρόμο. Μετά το πρόγραμμα με ζωντανή μουσική και ζογκλέρ, κατεβήκαμε στο δρόμο για να χορέψουμε με τους ντόπιους. Η ξεναγός με έναν ντόπιο νεαρό. Εγώ ζήτησα από μια νεαρή Κουβανή να μου δείξει τα βήματα του Salza. Όταν τελείωσε το πρώτο μουσικό κομμάτι και ενώ ακούγαμε τον DJ, πέρασε ανάμεσά μας κάποιος και πήρε μαζί του τα δυο παιδιά. Ήταν της μυστικής αστυνομίας. Το παράπτωμα των παιδιών; …μιλούσαν με ξένους!!! Η διαβεβαίωση της ξεναγού μας, πως δεν φταίνε τα παιδιά σε τίποτε και πως απλά μας έκαναν παρέα δεν βοήθησε σε τίποτε.
Τα πήραν μαζί τους. Μετά από δυο μέρες και αφού ενημερώθηκε η ασφάλεια για την ξεναγό μας, με τηλεφώνημα προς τον διευθυντή του ξενοδοχείου μας, αφέθησαν ελεύθερα με εικοσαήμερη αφαίρεση της ταυτότητας, που ισοδυναμεί, όπως μου εξήγησε η ξεναγός, με 20ήμερο περιορισμό κατ΄ οίκον. Αν δεν μου συνέβαινε δεν θα το πίστευα!
Παρασκευή 09.03.2007
Η ημέρα προσφέρονταν για ξεκούραση και χαλάρωση στις ξαπλώστρες της παραλίας και γύρω από τις πισίνες του ξενοδοχείου. Περίπατος στην απέραντη παραλία. Το απόγευμα βόλτα με το διώροφο λεωφορείο στη χερσόνησο. Καθίσαμε με τον Φίλιππο και τη γυναίκα του Βάσω στον εξώστη, για να παρακολουθήσουμε καλύτερα την περιοχή. Παντού ξενοδοχεία! Το βράδυ όλη η ομάδα, πρώτα για αποχαιρετιστήριο δείπνο, σε ιταλική ταβέρνα μέσα στο ξενοδοχείο και αργότερα για διασκέδαση στο NIGHT CLUB MAMBO για LIVE MUSIC. Μία είσοδος για τους τουρίστες και άλλη για τους ντόπιους. Είναι οι υπάλληλοι των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων που ξεχώρισαν με την απόδοσή τους και με αυτό τον τρόπο κέρδισαν την άδεια να επισκεφτούν μια βραδιά το Club. Η τιμή εισόδου γι αυτούς 1 CUC. Για εμάς 15. Το πρόγραμμα είχε παράσταση με εκπροσώπους της αφρικανικής θρησκείας, με αναστενάρηδες και άλλες επιδείξεις. Στη συνέχεια ζωντανή μουσική και χορός. Ο σπίκερ χαιρέτησε και καλωσόρισε την ελληνική ομάδα ιδιαίτερα. Στο διάλειμμα οι μουσικοί περιφέρονταν στα τραπέζια και πωλούσαν CD με τραγούδια τους. Είναι ο τρόπος αμοιβής τους. Αναρωτιέμαι που πάνε τα 15 CUC κατ’ άτομο που πληρώσαμε για είσοδο! Φεύγοντας, η ξεναγός μας συγκέντρωσε, με την άδειά μας, τις κάρτες ποτού που περίσσεψαν, για να τις δώσει στους μουσικούς για να πιούνε ένα ποτό…
Σάββατο 10.03.2007
Το πρωί κολύμβηση στη θάλασσα. Πέρασε ένας ντόπιος και μου εξήγησε πως δεν πρέπει να ανοιχτώ, γιατί έχει ρεύματα και κινδυνεύω να παρασυρθώ. Μπροστά ήταν πολύ ρηχά, αλλά όντας μόνος στην θάλασσα, άκουσα την συμβουλή του. Μετά το πρωινό, και πάλι στην παραλία για ηλιοθεραπεία. Στις 1 το μεσημέρι βγάλαμε τις βαλίτσες έξω από την πόρτα του δωματίου. Γεύμα και αναμονή του λεωφορείου για μετάβαση στο αεροδρόμιο για το ταξίδι της επιστροφής.
Στο αεροδρόμιο πήγαμε 4 ώρες νωρίτερα. Είναι απρόβλεπτες οι διαδικασίες ελέγχου και έπρεπε να έχουμε αρκετό χρόνο. Τελικά ο έλεγχος ήταν σύντομος χωρίς απρόοπτα. Περάσαμε γρήγορα, παραδίδοντας το δεύτερο απόκομμα της Visa. Πληρώσαμε άλλα 25.- Cuc.
Στις ώρες αναμονής για την επιβίβαση, χωρίσαμε και πάλι στις παρέες μας όπως ξεκινήσαμε από την Ελλάδα. Εγώ με τον Θανάση. Η Γιώτα με την κόρη της Ζέτα και τις φίλες της Φραγκίσκα και Μυρσίνη. Η παρέα συναδέλφων από την ΥΠΑ. Ο Μηνάς με τους κουμπάρους του Νίκο και Ελένη. Νιώσαμε την ανάγκη να βρεθούμε μεταξύ μας για να μιλήσουμε για τις εμπειρίες μας στο νησί.
Πολλές φορές, όταν φεύγω από μια χώρα, μου μένει μια επιθυμία να την επισκεφθώ και πάλι. Νιώθω να μην έχω ολοκληρώσει, να μην την έχω χορτάσει! Για την Κούβα δεν μπορώ να πω το ίδιο. Περάσαμε μια εβδομάδα στην Κούβα, πήγαμε σε πολλά μέρη, είχαμε μια πολύ καλά ενημερωμένη και πρόθυμη να απαντήσει σε κάθε μας ερώτημα ξεναγό... ήταν αρκετό..!
Την άλλη μέρα στο αεροδρόμιο της Μαδρίτης και πάλι όλοι μαζί να περιμένουμε την πτήση για Αθήνα.
Στο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος, στα γρήγορα ανταλλάξαμε τηλέφωνα και διευθύνσεις. Μερικοί δώσανε αμοιβαία υπόσχεση για ένα άλλο ταξίδι από κοινού...
«Ήταν μια καλή παρέα..!» είπε κάποιος..!
Υ.Γ. Αυτά ήταν από τις σημειώσεις μου κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Η δικιά μου οπτική, όπως είπε ο συνταξιδιώτης μου Φίλιππος. Θα ήθελα όμως να έχω και την οπτική και άλλων που επισκέφθηκαν αυτή την "χώρα των αντιθέσεων".
Συζητόντας τις εμπειρίες μου με έναν φίλο μου ναυτικό, μου μετέφερε τι του είπε ένας λιμενεργάτης πριν 30χρόνια περίπου: -Με τον Μπατίστα δούλευα σαν σκύλος και ζούσα σαν άνθρωπος. Σήμερα εργάζομαι σαν σκύλος και ζω σαν σκύλος..!