Η εικόνα των δημόσιων χώρων -δρόμοι, πλατείες, παραλίες- γεμάτων με σκουπίδια δεν αποτελεί πια δυσάρεστη εξαίρεση. Έχει μετατραπεί σε μια ανησυχητική κανονικότητα που υποβαθμίζει όχι μόνο την αισθητική της χώρας, αλλά και τη δημόσια υγεία και το φυσικό περιβάλλον. Από τα στενά των πόλεων μέχρι τις ερημικές ακτές, τα απορρίμματα κάνουν την παρουσία τους αισθητή εκεί όπου δεν θα έπρεπε να υπάρχουν.
Πίσω από αυτή την εικόνα, δεν κρύβεται απλώς ένας ελλιπής κρατικός μηχανισμός, αλλά και μια παγιωμένη κοινωνική νοοτροπία. Η ατομική αδιαφορία, η έλλειψη περιβαλλοντικής παιδείας και η απουσία σεβασμού προς το κοινό καλό οδηγούν σε συμπεριφορές που όλοι έχουμε παρατηρήσει – ή, ίσως, κατά στιγμές ανεχτεί:
- Σκουπίδια που εκσφενδονίζονται από τα παράθυρα των αυτοκινήτων.
- Πλαστικά μπουκάλια εγκαταλελειμμένα σε παραλίες και δασικές περιοχές.
- Κάδοι υπερχειλισμένοι, χωρίς τον παραμικρό διαχωρισμό απορριμμάτων.
Η αλλαγή ξεκινά από τη συνείδηση. Από την κατανόηση ότι κάθε ατομική πράξη –όσο μικρή κι αν φαίνεται– έχει αντίκτυπο. Η ευθύνη για το περιβάλλον δεν είναι υποχρέωση κάποιων «αρμοδίων». Είναι τρόπος ζωής, πολιτισμός, στάση απέναντι στο παρόν και στο μέλλον μας.
Ασφαλώς, η Πολιτεία δεν μπορεί να μείνει στο απυρόβλητο. Οι δήμοι, τα υπουργεία και οι αρμόδιοι φορείς φέρουν βαρύ μερίδιο ευθύνης. Οι ελλείψεις είναι κραυγαλέες:
- Σε αρκετές περιοχές απουσιάζουν βασικές υποδομές: κάδοι, σημεία διαλογής, σταθμοί ανακύκλωσης.
- Η αποκομιδή των απορριμμάτων συχνά γίνεται αποσπασματικά ή μόνο την τουριστική περίοδο.
- Ο έλεγχος είναι χαλαρός, τα πρόστιμα σπάνια, και η αίσθηση ατιμωρησίας διαρκής.
- Οι εκπαιδευτικές εκστρατείες παραμένουν πρόχειρες, ευκαιριακές και χωρίς μακροπρόθεσμο όραμα.
Δεν είναι, λοιπόν, αρκετό να εστιάσουμε μόνο στη συμπεριφορά των πολιτών. Χρειάζεται συνολικό σχέδιο. Ένα συνεκτικό πλαίσιο στρατηγικής, με ευθύνη κατανεμημένη σε κάθε επίπεδο: ατομικό, θεσμικό, εκπαιδευτικό.
Για να αλλάξει η κατάσταση, απαιτείται:
- Παιδεία και ευαισθητοποίηση: Η περιβαλλοντική εκπαίδευση πρέπει να ενταχθεί ουσιαστικά στα σχολεία, αλλά και να συνεχίζεται στους χώρους εργασίας, τις κοινότητες, τα μέσα ενημέρωσης.
- Ενίσχυση των υποδομών: Περισσότεροι κάδοι, καλύτερη ανακύκλωση, σύγχρονες μονάδες διαχείρισης.
- Αυστηρή εφαρμογή της νομοθεσίας: Όχι για να τιμωρηθεί ο πολίτης, αλλά για να εμπεδωθεί πως το κοινό αγαθό δεν είναι ασύδοτο πεδίο αδιαφορίας.
- Συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών: Οι τοπικές κοινότητες, τα σχολεία, οι συλλογικότητες μπορούν να λειτουργήσουν ως πυρήνες αλλαγής νοοτροπίας.
Η καθαριότητα δεν είναι λεπτομέρεια ή απλή υπόθεση αισθητικής. Είναι έκφραση πολιτισμού, σεβασμού και αυτοσεβασμού. Η Ελλάδα, με το σπάνιο φυσικό της κάλλος, δεν αξίζει να ασφυκτιά κάτω από το βάρος της δικής μας αδιαφορίας.
Το πρόβλημα δεν είναι ούτε τεχνικό ούτε άλυτο. Είναι πρωτίστως ηθικό. Και η λύση του ξεκινά από από τη στιγμή που θα αντιληφθούμε και θα παραδεχτούμε ότι ο δημόσιος χώρος είναι προέκταση του σπιτιού μας. Αν μάθουμε να τον φροντίζουμε με την ίδια προσοχή και αγάπη, τότε ίσως κάποτε δούμε την Ελλάδα όχι μόνο όμορφη, αλλά και καθαρή. Όπως θα της άξιζε.
Χρήστος Ξηρομερίτης