Ιστορικοί παραλληλισμοί και σύγχρονες προκλήσεις
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Ευρώπη βίωσε μια βαθιά οικονομική μεταβολή. Η παραδοσιακή κλωστοϋφαντουργία, που για αιώνες στήριξε την ανάπτυξη, άρχισε να φθίνει, καθώς νέες βιομηχανικές δραστηριότητες έπαιρναν τη θέση της. Η «βαριά βιομηχανία», και ιδιαίτερα οι κατασκευές μετάλλου, αποτέλεσαν τον βασικό μοχλό ανάπτυξης για τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Όμως, η δυναμική αυτή έφτασε σε κορεσμό ήδη από τη δεκαετία του 1920.
Το αδιέξοδο που ακολούθησε εκδηλώθηκε ως η Μεγάλη Ύφεση – μια πρωτόγνωρη οικονομική και κοινωνική κρίση που διέλυσε ιστούς κοινωνικούς και πολιτικούς. Στη Γερμανία, η κρίση βρήκε απάντηση μέσα από την άνοδο του Χίτλερ, ο οποίος προώθησε έναν νέο «αναπτυξιακό σχεδιασμό»: Την εντατική ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας. Ο επανεξοπλισμός της χώρας λειτούργησε ως εργαλείο απορρόφησης της ανεργίας και κινητοποίησης της οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα έθεσε τα θεμέλια για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με ανυπολόγιστες συνέπειες.
Σήμερα, σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, η Ευρώπη φαίνεται να βρίσκεται και πάλι αντιμέτωπη με ένα παρόμοιο ιστορικό σταυροδρόμι. Η αποβιομηχάνιση της Δύσης, σε συνδυασμό με τη μεταφορά της παραγωγής προς την Άπω Ανατολή, οδηγεί σε πιέσεις στο ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης. Οι παραδοσιακοί βιομηχανικοί πυλώνες αποδυναμώνονται, ενώ οι νέες τεχνολογικές αγορές συχνά δεν επαρκούν για να απορροφήσουν την ανεργία και να στηρίξουν την κοινωνική συνοχή.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η Γερμανία –ο βιομηχανικός «κορμός» της Ευρώπης– φαίνεται να στρέφεται ξανά στην ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας ως εργαλείο αναπτυξιακής στρατηγικής. Η γεωπολιτική αστάθεια, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ανάγκη «ευρωπαϊκής αμυντικής αυτονομίας» τροφοδοτούν μια νέα επενδυτική κατεύθυνση, η οποία θυμίζει επικίνδυνα τον μεσοπολεμικό δρόμο.
Το ερώτημα που αναδύεται είναι κρίσιμο:
Θα αποτελέσει η στροφή αυτή μια βιώσιμη απάντηση στη σημερινή οικονομική ύφεση ή μήπως οδηγεί σε μια νέα κούρσα εξοπλισμών, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την ειρήνη, την κοινωνία και τη δημοκρατία;
Η Ιστορία μάς διδάσκει ότι η μονομερής εξάρτηση από την πολεμική βιομηχανία μπορεί να λειτουργήσει βραχυπρόθεσμα ως μηχανισμός ανάπτυξης, αλλά μακροπρόθεσμα εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους. Το ζητούμενο για την Ευρώπη είναι να αναζητήσει νέους δρόμους ανάπτυξης που θα στηρίζονται στην καινοτομία, την πράσινη μετάβαση και την κοινωνική συνοχή και όχι στην παραγωγή όπλων.
Χρήστος Ξηρομερίτης